بررسی بینامتنیت قرآنی در نسخه خطی دلگشانامه

بینامتنی نوعی رویکرد زبان شناختی در حوزه نقد جدید در ادبیات است و به معنای ارتباط یک متن با متن قبل یا بعد از خود و یا بازآفرینی یک متن با توجه به متنی غایب است. این نظریه گرچه موضوعی جدید در نقد معاصر به شمار می آمد ولی از دیرباز و به ویژه در متون اسلامی تحت عنوان تضمین، تلمیح و اشاره مطرح بوده است. بنابراین بررسی مضامین قرآنی شعر فارسی به ویژه با رهیافت بینامتنیت از اهمیت بالایی برخوردار است. منظومه دلگشانامه اثر میرزا ارجمند آزاد کشمیری، از ذخایر ارزشمند زبان فارسی است که بازخوانی و احیای آن می تواند در راستای  کمک به بخشی از تاریخ اسلام، به ویژه تاریخ تشیع موثر باشد. در این مثنوی، حوادث کوفه بعد از واقعه خونین عاشورا تا شهادت مختار به نظم کشیده شده است. هدف از این پژوهش  بررسی میزان تاثیرپذیری منظومه از قرآن کریم است. در این مقاله، به شیوه توصیفی تحلیلی ضمن بررسی ویژگی های ساختاری و محتوایی دلگشانامه، با روش نقدی بینامتنی، میزان و چگونگی تاثیرپذیری قرآنی این اثر تحلیل شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که «آزاد» از اتواع رابطه بینامتنی قرآنی بهره گرفته؛ ولی بسامد بینامتنی واژگانی (برآیند سازی و وام گیری) و اشاره ای از سایر انواع بینامتنیت در کلام او بیشتر و برجسته تر است.

Study of Quranic intertextuality in Delgoshanameh Manuscipt

Layered semiotics as a theoretical perspective that underlies a kind of applied semiotics, by relying on its theoretical foundations such as the study of syntagmatic relations, codes, and intertextuality, provides the basis for extensive analysis of texts such as the Qur’an that are within the context of interactive and multidimensional relationships between sign systems. Drawing on the science of layered semiotics, this descriptiveanalytical research analyzed the codes of Surah AlMasad in order to determine their implicit meanings and reveal the multiplicity of meanings of the semantic layers from their syntagmatic and intertextual relations with them. The research came to the following findings. The action codes show the actions of these characters, which has led to humiliation and fire. The actions are shaped by the only hermeneuticenigmatic code of the surah that refers to Abū Lahab’s wife. Other codes, such as cultural codes, indicate the historical document of this event, and semantic codes signify the attributes of helldwellers and their humiliation, while symbolic codes point to the role and interaction of marital relations that with their complementary and illuminating role emphasize not preferring the personal relationships to the rules, inefficiency and eternal losses of the fighters against the path of the truth and the uselessness of wealth and power against the wrath of God