بازتفسیر انسجامی «فیهنّ» در سوره الرحمن با شناخت شگرد ادبی تجرید و استخدام

در سوره الرحمن، دو آیه «فِیهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ»(الرحمن/56) و «فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ حِسَانٌ»(الرحمن/70) نسبت به سیاق پیشین خود، دچار تغییر ناگهانی در ضمیر، از مثنی به جمع شده که چرایی این دگرگونی ضمیر، مفسران را دچار چالش ساخته و پاسخ‌های گوناگون و ناسازگاری به این مسئله داده شده است. این پژوهش پس از ارزیابی دیدگاه‎های مفسران و بررسی کاستی‌ها و سستی‌های ادبی نظرهای ایشان، در پی پاسخ بدین پرسش چالشی می‌رود که انگیزه این هنجارگریزی متن چیست و پیوستگی این بخش متن با واژه‌های پیش از آن، با درنگ در گفتمان قرآنی چگونه قابل تبیین است؟ این جستار با بازکاوی دو آرایه بدیعی استخدام با «ضمیر» و تجرید با حرف «فی»، و یافتن نمونه‎های نغز و برجسته از این دو آرایه در قرآن، در پاسخی تازه نشان می‌دهد هم‌جواری و درهم‌تنیدگی این دو آرایه معنوی، افزون بر زیبا‌سازی متن، آن را چندمعنا ساخته و انسجامی لایه‌ای به آن بخشیده است.

Cohesive Reinterpretation of Fihinna in Surah ArRaḥmān, Recognizing the Literary Devices of Tājrid and Istikhdām

In ayahs 56 and 70 of Surah ArRahmān, by contrast to the previous context, pronouns have undergone sudden changes from dual to plural. These changes of pronouns have challenged exegetes and have raised various and inconsistent answers to this question. The present research, after evaluating commentators’ views and examining the literary shortcomings and weaknesses of their views, seeks to answer this challenging question of the motive of this anomaly of the text and how the connection of this part of the text with the previous words can be explained by contemplating on Qur’anic discourse. This article, by reconsidering two literary figures of speech, Istikhdām with pronoun and Tājrid with the word fi, and presenting excellent examples of these two literary devices from the Qur’an, provides a novel answer to the abovementioned questions, which shows the proximity and entanglement of these rhetorical figures, in addition to beautifying the text, has made it polysemous and has given it layered coherence.