نقش استعاره در فرهنگ‌کاوی زبان؛ مطالعۀ موردی استعارۀ «دنیا به مثابه بازار» در قرآن کریم از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی فرهنگی

در سال های اخیر زبان شناسی شناختی خاصّه بُعد فرهنگی آن زمینۀ تحقیق و پژوهش در جنبه های مختلف زبان را فراهم آورده است که از آن میان” استعار ۀ مفهومی” ابزاری راهگشاست؛ بدین صورت که از میان مفاهیم و ابزارهایی (نظیر طرح واره های شناختی و مقوله های شناختی) که زبان شناسی شناختی برای تحلیل های زبانی بدست می دهد، استعاره های شناختی ابزاری برای تحلیل هر متن و از آن جمله متون کتاب های مقدس فراهم می آورد.  چارچوب نظری پژوهش حاضر الگوی زبان شناسی فرهنگی مورد نظر شریفیان(2017) است که در آن، استعارۀ مفهومی نوعی ابزار تحلیل فرهنگی محسوب می شود. زبان و روش قرآن کریم عرفی و فرا عرفی است و بدیهی است که دلالت های قرآن نیز بدین گونه اند تا با قسم عرفی آن بتوان مفاهیم مورد نظر را برای عموم مخاطبان تبیین نمود. با لحاظ نمودن فرهنگ سازی استعاره ها و همچنین استفاده عرب از این بلاغت بیانی، خداوند متعال در قرآن کریم جهت تغییر الگوهای ذهنی و رفتاری انسان ها، نه تنها این صنعت را تخطئه نکرده، بلکه آن را تایید نموده است. در این پژوهش یکی از استعاره های مفهومی قرآن کریم یعنی دنیا بازار است مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش های اصلی تحقیق عبارتند از این که استعارۀ دنیا به مثابه بازار  به چه تعداد و به چه هدفی در قرآن کریم به کاربسته شده است و بسامد وقوع و رخداد آن در چه نوع از سوره هایی بیشتر است و با استفاده از مبانی زبان شناسی شناختی فرهنگی چه تبیین هایی می توان برای طرح آن در این کتاب ارائه کرد. روش تحقیق هم تحلیل محتوا (به منظور تخمین و سنجش میزان بسامد وقوع این استعاره در متن قرآن کریم) و هم تحلیل کیفی (به منظور ارائۀ تبیین های فرهنگی شناختی در دلایل به کارگیری این استعاره در متن قرآن کریم) است. پیکرۀ تحقیق تمام آیات قرآن است. آیات حاوی عناصر واژگانی مربوط به بازار و کسب و کار استخراج شده اند و بسامد وقوع این استعاره در هریک از این سوره ها تعیین شده است. نتایج نشان می دهد که 2/2 درصد آیات قرآن حاوی چنین استعارۀ مفهومی هستند. همچنین یافته ها نشان می دهند که تعداد این استعاره ها در سوره های مدنی بیشتر از سوره های مکّی است، چراکه با توجه به نقش و اهمیت بازار و تجارت در زندگی و حیات اعراب در صدر اسلام و نیز به طور کلی با توجه به اهمیت آن در تامین نیازهای فیزیولوژیک انسان عامل تحولات تاریخی اجتماعی در یک سرزمین را می توان به مثابه متغیری مستقل لحاظ کرد.

The Function of Metaphor in Cultural Investigation of the Language:The Case Study of “the World as a Market”in the Qur’an from the Perspective of CognitiveCultural Linguistics

In recent years, cognitive linguistics and particularly its cultural dimension as a researchprovoking theory related to different aspects of language, has attracted the attention of more scholars. Among the concepts presented in this theory, conceptual metaphors can be considered useful means for analyzing all kinds of texts, especially sacred texts. Sharifian (2017) used conceptual metaphors as an analytical tool to provide cultural explanations for linguistic phenomena. The present research used Shairifan’s cultural linguistics model as its theoretical framework to analyze Qur’anic ayahs containing the world as a market metaphor. The language and method of the Holy Qur’an is based on mores and metamores. Naturally, Qur’anic implications share this feature so that the intended concepts can be explained to the Qur’an’s audience. Considering the culturebuilding role of metaphor as well as its use in Arabic as a rhetorical device, the almighty God has not only proscribed using it but has confirmed its usage as it can change the mental and behavioral patterns of humans. The main questions of this study concerns the frequency and the causes of using the metaphor of life as a market, identifying the surahs where it has been used more frequently and how the cognitive cultural linguistics can explain this application. Content analysis and qualitative analysis (to respectively estimate and evaluate the frequency of the use of this metaphor and to present culturalcognitive indications of the reasons for using it in the text of theHoly Qur’an) were used as research methods. The research corpus consisted of all Qur’anic ayahs. The ayahs containing lexical items having to do with market and trade and their frequency were identified. The results show that this conceptual metaphor is used in 2.2 percent of all ayahs. Furthermore, this metaphor appears much more frequently in Medinan surahs than in Meccan ones because given the role and importance of market and trade in the life of early Islam Arabs and in general due to their significance in supplying humans’ physiological needs, historicalsocial developments in a country can be regarded as an independent variable.