بررسی تطبیقی استعارۀ مفهومیِ عشق، جنگ است در مفهوم‌سازیِ فنا در دیوان شمس و قرآن

مطالعات زبان‌شناسیِ شناختی می‌‌گوید بشر بدون استعاره مفهومی توانایی اندیشیدن ندارد. به کمکِ استعاره مفهومی، می‌توان با افکار اهل زبان بیشترآشنا شد. باتوجه‌به شیوه تفکر بشر، انسان برای بیان امور معنوی و انتزاعی، به مصداق‌های مادی نیازمندست. ادبیات فارسی که دوره‌ای گزارشگر حالات عرفانی بوده، برای مفهومی‌کردنِ بسیاری از این حالات، از حوزه‌های مادی استفاده‌کرده است. یکی از این امورِ معنوی «فنا» است که با حوزۀ عینیِ«جنگ» مفهوم‌سازی شده است. عرفان در ادب فارسی بسیار به حوزۀ جنگ تشبیه شده است؛ می‌توان گفت طرحِ جنگ و خونریزی در ژانر حماسی، به‌نوعی در ژانر عرفانی انعکاس یافته‌ و در شعر فارسی به ویژه در دوره اسلامی به یک سنت ادبی تبدیل شده و مضامینِ عرفانی ماندگاریِ را نمایان کرد؛ به‌گونه‌ای‌که با درک استعاره مفهومیِ «عشق، جنگ است»، فهم برخی مفاهیم ماورایی درعرفان، از طریق زیراستعاره‌هایی مانند «عرفان، جنگ است»، آسان‌تر خواهد بود. هدف این پژوهش پاسخ به این سوالاتست که استعاره نامبرده، چگونه در غزلیات مولانا شکل‌گرفته ‌و نیز این مفهوم‌سازی تا چه اندازه تحت‌تاثیر سازوکار شناختی قرآن بوده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی پس از اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﺮده اﺳﺘﻌﺎره ﻫﺎی ﻣﻔﻬﻮمی در غزلیات شمس و تطبیق یافته‌ها با آیات و تحلیل محتوی، با رویکرد «نظریۀ معاصر استعاره» به سوالات بالا پاسخ می‌دهد. طبق ﺗﺤﻠﻴﻞ استعارۀ «عشق، جنگ است» نشان داده که این استعاره موید این زیر‌استعاره است: «عشق، فنا (وصل) است». شواهد شعری در این پژوهش از صد و ده ‌غزل از دیوان شمس و سوره‌های مدنی است. نتایج حاکی از آن است که با حذف این استعاره از شعر فارسی (به‌ویژه در سبک عراقی)، متون عرفانی، بسیار بی‌مایه خواهد شد.

A Comparative Study of the Conceptual Metaphor of Love is War in the Conceptualization of Fanā in Diwane Shams and the Qur’an

Cognitive linguistics says that humans are deprived of the ability to think without conceptual metaphor. Using conceptual metaphor, one can know more deeply about the thoughts of language users. Given the way humans think, they need material examples to express spiritual and abstract concepts. Being a means of conveying the states of mystics at some point in time, Persian literature has employed material fields of words to conceptualize most of these states. One of the spiritual matters is “fanā”, which has been conceptualized through the objective domain of “war”. Mysticism has often been described as warfare in Persian literature. It can be said that war and bloodshed in the epic genre have somewhat been reflected in the mystical genre and have become a literary tradition in Persian poetry particularly during the Islamic Era, displaying lasting mystical concepts. To grasp some metaphysical concepts in mysticism would be easier through conceptual metaphors such as “love is war”. The current study thus aims to answer the question of how this metaphor has been formed in the sonnets of Rumi and to what extent has this conceptualization been influenced by the cognitive mechanism of the Qur’an. Thus, having extracted conceptual micrometaphors from DiwaneShams, matching the findings with ayahs and content analysis, the study provided an answer to the abovementioned question, taking a contemporary metaphor theory approach. The analysis of the metaphor “love is war” showed that this very central metaphor confirms the micrometaphor that “love is fanā (joining)”. The corpus of this study consisted of a hundred and ten sonnets from Diwane Shams and Medinan surahs. The findings indicate that removing this metaphor from Persian poetry (especially in the style of Iraq), will result in shallow mystical texts.