بازکاوی آرایه مشاکله و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن

فن مشاکله از آرایه‌های معنویِ بدیع و بر پایه همگونی است که بسیاری از نمونه‎های برجسته آن در میان کاوش های قرآنی، ناشناخته یا کم‎شناخته مانده است. این پژوهش پس از بازخوانی تاریخچه و بازشناخت جایگاه مشاکله در علوم بلاغت ‎و بازتعریف گونه‎های آن، به شیوه توصیفیتحلیلی، با نو‌خوانی آیات در پی یافتن نمونه‎های تازه و نغزِ این آرایه در قرآن رفته است. از آنجا که برخی قرآن‌پژوهان، دانش بدیع را تنها در زیبایی‎شناسی متن کارا دانسته و در تفسیر سودمند ندیده‌اند، هدف بنیادین این جستار، پاسخ بدین پرسش است که شناخت آرایه مشاکله در فرایند برداشت معنای متن قرآن چه کارکردهایی دارد؟ این پژوهش نشان می‎دهد مفسّر آشنا با این شیوه ادبی، به مدلول ظاهریِ واژگان بسنده نکرده، در دام خطای در تفسیر نیفتاده و در پی آشکارسازی انگیزه گزینش واژگان خواهد رفت. افزون بر این چند سودمندی، نشان داده می‎شود نمایان‌سازی لحن تهکمی متن و پیش‌آوری برداشتی رسا و گیرا بر پایه همگونی، از دیگر کارکردهای شناخت آرایه مشاکله است.

Reexamination of the Literary Technique of Mushakalah and the Role of Its Recognition in Qur’anic Interpretation

The technique of mushakalah is one of the homonymybased semantic literary devices of rhetorical embellishment, many prominent examples of which have remained unknown or less known in the Qur’anic explorations. The present descriptiveanalytical research, after reviewing the history and recognizing the status of mushakalah in rhetoric and redefining its subtypes, by rereading the ayahs, seeks novel examples of this device in the Qur’an. Since some Qur’anic scholars have considered badī’ (rhetorical embellishment) as practical only in the aesthetics of the Qur’anic text and have not seen it helpful in its interpretation, this study aims to find an answer to the question of “what functions one can conceive for recognizing the technique of mushakalah in the process of understanding and interpreting the text of the Qur’an.” The research findings show that exegetes familiar with this literary device do not consider the apparent signification of the words enough, and are not trapped in interpretative mistakes, but seek to reveal the motives behind the choices of words. In addition, it is shown that another function of mushakalah is the revelation of the ironic tone of the text and presenting an eloquent interpretation on the basis of homonymy.