کارکردهای بلاغی و انسجام‌آفرینی جانشین‌های اشاره‌ای در سورۀ مبارکۀ «حج» و ترجمه‌های آن از فولادوند، خرمشاهی و محدّث دهلوی

بنابر نظریۀ زبانی هلیدی و رقیه حسن (1976م)، انسجام متنی یکی از مهم ترین مولفه های متن وارگی است که با عناصر گوناگونی همچون دستوری، واژگانی و پیوندی نشانه گذاری می شود. «جانشینی» گونه ای انسجام دستوری بوده که به معنای قرار گرفتن عنصری در متن به جای عنصری دیگر است و در اشکال مختلف اسمی، فعلی، جمله ای و بندی در کلام نمود می یابد. اسم های اشاره در قرآن کریم، به دلیل ظرفیت بالای معنایی و بلاغی شان، در صورت های مختلف جانشینی به کار رفته اند و از این رو نقش بسزایی در انسجام و پیوستگی متنی آیات ایفا کرده اند؛ همچنین با درهم شکستن ساختار دستوری متن، علاوه بر  برجستگی، پویایی، اختصار و ایجاد ابهام هنری، با گسترۀ معنایی خود باعث ایجاد نظم خطی و شبکه ای شده اند. این پژوهش در صدد است تا با بهره گیری از نظریۀ هلیدی و حسن، مسالۀ جانشینی اسم های اشاره را در سورۀ «حج» و کیفیت برگردان آن ها را در سه ترجمۀ منتخب بررسی کرده تا از این رهگذر میزان موفقیّت مترجمان در تصریح معنا و مفهوم بلاغی این عنصر انسجامی آشکار گردد؛ بدین منظور، دو ترجمۀ معنایی از فولادوند و خرمشاهی و یک ترجمۀ تحت اللفظی از محدث دهلوی انتخاب شد. بررسی های پژوهش نشان می دهد که از میان این ترجمه ها، فولادوند تا حدودی، با تصریح معنا و رعایت نکات بلاغی، تعادل انسجامی را برقرار نموده و محدث دهلوی نیز به فراخور ترجمۀ تحت اللفظی خویش تا اندازه ای با تصریح و روشنگری در متن مقصد، انسجام برقرار نموده است؛ اما خرمشاهی با وجود ادبی بودن ترجمه اش، از تصریح معنا و ظرافت های بلاغی اسم های اشاره غافل مانده که همین امر باعث شده تا ترجمۀ او از صراحت انسجامی لازم برخوردار نباشد.

The Rhetorical and Cohesive Functions of Demonstrative Substitutes in the Noble Surah Al Hajj and Its Translations by Fouladvand, Khorramshahi and Mohaddes Dehlavi

According to the linguistic theory of Halliday and Hassan (1976), textual cohesion is one of the most important elements of textuality marked by different, inter alia, grammatical, lexical, and relational elements. “Substitution”, manifested in different nominal, verbal, sentential and clausal forms, is a kind of grammatical cohesion that means replacing an element with another in the text. Due to their high semantic and rhetoric capacities, demonstrative nouns are used in the Holy Qur’an in various substitutive forms hence playing a significant role in the coherence and textual cohesion of ayahs. Additionally, by breaking down the grammatical structures of the text, they have created a linear and gridlike order besides giving prominence, dynamism, brevity, and artistic ambiguity to the text. Using Halliday and Hassan’s theory, the present study sought to analyze demonstrative nouns used as substitutes in Surah AlHajj and to survey the quality of their translations so that the degree of the success of the translators in explicating the rhetorical meaning of this cohesive device becomes clear. To this end, two semantic translations by Fouladvand and Khorramshahi and a literal translation by Mohaddes Dehlavi were selected. The results show that Fouladvand has somewhat created an equivalent cohesion by explicating meaning and paying attention to rhetorical aspects. Moreover, Mohaddes Dehlavi has to some extent created cohesion using clarification in the target text. However, Khorramshahi’s translation, despite being literary, has failed to clarify meaning and rhetorical nuances thus lacking the necessary cohesive explication.