تحلیل روابط بینامتنی قرآن و غزل‌های صائب بر اساس نظریه ژنت (با تاکید بر جلوه‌های زبانی و تلمیحات داستانی)

ژرار ژنت با طرح نظریه ترامتنیّت، فصلی تازه در نقد و مطالعه روابط بین متون گشوده است که بینامتنیت یکی از زیرگونه‌های آن است. بر اساس این الگوی بینامتنی، روابط بین متون می‌تواند به سه شکل صریح، غیرصریح و ضمنی باشد. بن‌مایه‌های دینی برگرفته از قرآن بخش جدایی‌ناپذیر شعر فارسی از آغازین دوران شکل‌گیری آن تا به امروز بوده است. به تعبیر بینامتنی، این بن‌مایه‌ها از اصلی‌ترین زیرمتن‌هایی هستند که در آفرینش آثار ادبی دخیل بوده‌‌اند. مباحث و مضامین قرآنی علاوه بر این‌که فی‌نفسه برای شاعران ارزشمند بوده‌اند، برای بیان اندیشه‌ها و تفسیرهای عرفانی، عاشقانه، عامیانه و حتی سیاسی به‌کاررفته‌اند؛ با این تفاوت که در هر دوره، بخشی ازاین‌رویکردها جلوه بیشتری یافته است. در غزل‌های صائب که می‌توان آن‌ها را دانشنامه موضوعات و مضامین مختلف دانست، حضور بن‌مایه‌های دینی بسیار چشم‌گیر است. واژه‌ها، اصطلاحات، مباحث اعتقادی، اخلاقی، احکام شرعی و داستان‌ها از محوری‌ترین موضوعات قرآنی راه‌یافته در غزل‌های این شاعر بنام است. این هم‌حضوری موجب غنای زبانی، هنری و محتوایی این سروده‌ها شده است. با توجه به گستره و نقش بسیار این مضامین، کشف و تحلیل آن‌ها، از منظر روابط بینامتنی موجب درک و شناخت بهتری از شعر صائب می‌شود. در این پژوهش سعی شده است این رابطه‌ها با شیوه توصیفی تحلیلی و بر اساس الگوی «بینامتنی ژنت» توصیف و تحلیل شوند. برآیند این تحقیق نشان می‌دهد که صائب در زمینه «بینامتنی صریح» بیشتر از واژگان و اصطلاحات و در حوزه «بینامتنیت ضمنی» از اندیشه‌ها، بینش‌ها و داستان‌های قرآنی بهره برده است.

A Study of the Intertextual Relationshipsbetween the Qur'an and Saib Tabrizi's Ghazalson the basis of Gerard Genette's Theory andEmphasizing Linguistic Manifestations and Fictional Allusions

By introducing the theory of transtextuality, Gerard Genette opened a new chapter in the study of the relations between various texts, one category of which is intertextuality. According to intertextuality, the relationships between texts can be of three forms of explicit intertextuality, implicit intertextuality, and allusions. The religious motifs of the Qur'an have been an inseparable part of Persian poetry from its beginning. In intertextual terms, these Qur'anic motifs are among the main subtexts influencing the creation of literary works. Qur'anic topics and concepts have not only been by themselves valuable for poets, but have been used to express mystical, romantic, folklore, and even political thoughts and interpretations. However, in any epoch only some of these approaches have been predominant. In Saib's ghazals, that can be considered as an encyclopedia of various subjects and themes, religious motifs are abundant. Words, terms, religious and moral topics, religious law, and stories are among the most important Qur'anic subjects existing in Saib's ghazals. This copresence of Qur'anic themes and literary expression has provided the means for the literal, artistic and content richness of his poetry. Given the vast scope and the vital role of the abovementioned subjects, discovering and analyzing them from the perspective of intertextual relationships can lead us to a better grasp of his poetry. The present descriptiveanalytical study tried to study these intertextual relations drawing on Genette's intertextuality. The results show that Saib has used words and terms in the field of “explicit intertextuality”, and Qur'anic ideas, insights and stories in the field of “implicit intertextuality”.