ویژگی‏های دستوری عبهرالعاشقین در بهره‏ گیری از آیات قرآن مبین

کاربرد آیات قرآن در متون زبان فارسی، خصوصاً متون عرفانی بسیار چشم‌گیر است و یکی از منابع اصلی الهام نویسندگان بوده است. عبهرالعاشقین یکی از متون عرفانی قرن شش با محتوای منحصربه‌فرد، یعنی بررسی رابطه عشق ربانی و انسانی است. هدف از پژوهش حاضر بررسی پیوند آیات قرآن و دستور زبان فارسی در این اثر است. برای این منظور کلیه آیات به‌کاررفته در متن به‌دقت استخراج شد و جایگاه هر آیه در سطوح نقش‌ها و ترکیبات ساختار نحوی و جملات مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس یافته‌های این پژوهش آیات در نقش‌های دستوری نهاد، مفعول، متمم و مضاف‌الیه به‌کاررفته‌اند. در میان این اجزای دستوری، بهره‌گیری از آیات در ساختن ترکیبات اضافی، بیشتر و متنوع‌تر است و اضافه‌های تشبیهی و تلمیحی در سطح وسیع و با موضوعات گوناگون در القای مفاهیم خاص عرفانی ایفای نقش می‌کنند. موضوعاتی نظیر خلقت انسان، عهد الست، بهشت و نعمت‌های آن، موضوع ترکیبات تشبیهی، و عناصر مربوط به داستان انبیای الهی شامل حضرت آدم، نوح، ابراهیم، یوسف، موسی، عیسی علیهم‌السلام و حضرت محمد (ص) موضوع ترکیبات تلمیحی هستند. همچنین آیات قرآن در ساختار جمله‌های ساده، مرکب و معترضه در این متن به کار گرفته‌شده‌اند. گرچه برخی جملات به‌ظاهر معترضه و قابل حذف هستند ولی حضور آن‌ها بار معنایی خاصی بر جمله می‌افزاید. شیوه پیوستن جملات با متن اغلب به صورتی است که فک آن از بافت جمله، معنا را مختل می‌کند. در این اثر ساختار غالب جملات ساده و نشان‌دهنده پیوند استوار آیات با مفاهیم عرفانی است.