بررسی مشابهات لفظی قرآن کریم براساس رویکرد تاریخ ادبی هرمنوتیک

امروزه یکی از رویکردهای نوین در نقد ادبی، رویکرد تاریخ ادبی هرمنوتیکی است که  به جای سرگذشت مولف و متن، «تاریخ خوانندگان متن» یا «تاریخ ادبیات مخاطبان» را پیشنهاد می دهد. براساس این رویکرد، مورخ ادبی، کار خود را بیشتر بر شرایط درک و دریافت متن ادبی متمرکز می کند تا بر شرایط آفرینش آن و با این مبنا، به نگارش سرگذشت یک متن پس از تولد و سپس به بررسی حرکت آن در طول تاریخ می پردازد. از دیگر سو، دسته‏ای از آیات قران کریم هستند که از آن ها با نام مشابه لفظی(یا متشابهات لفظی) یاد می کنند؛ این آیات دارای الفاظ شبیه به هم بوده که از جهات مختلف با یکدیگر شباهتی سوال برانگیز دارند. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که اینگونه آیات، در موقعیت‏های مختلف تاریخی چه نقشی بازی کرده‏اند و حضورشان در تاریخ، چگونه است؟ در حقیقت نسبت متن این آیات، با ذوق و سلیقه دوره‏های مختلف چگونه است؟ آیا متن این آیات، در گذر زمان، پرسش‏های مختلفی را طرح می‏کند؟ آیا نسل‏های مختلف در مکالمه با آن پرسش‏های تازه‏ای را مطرح نموده‏اند؟ بررسی تاریخ ادبی هرمنوتیکی آیات مشابه قرآن کریم، حاکی از آن است که مردمان هر دوره، با توجه به شرایط زمانی و مکانی خویش و نیز افق انتظاراتشان از متن مقدس قرآن کریم، مواجهه های مختلف با این آیات داشته اند و از آنجا رویکردها و خوانش های گوناگونی از این آیات، پدیدار شده است. نوشتار حاضر با بررسی نگارش های به دست آمده از این آیات، به معرفی انواع رویکردها در مواجهه با این آیات پرداخته و خوانندگان را بر مبنای نوع خوانشی که از این آیات دارند، دسته بندی نموده است.

Investigating Verbal Similaritiesof the Holy Qur'an based onHermeneutic Literary History Approach

Abstract Today, one of the new approaches to literary critique is the approach of literary history of hermeneutics that emphasizes the history of "text readers" or "the history of literature of the audience" instead of the history of the author and the text. According to this approach, the literary historian, rather than focusing on the context of the creation of the text, focuses more on the conditions for the understanding and the reception of the literary text. Thus, this approach concerns itself with the writing of the story of a text after its birth and then studying its trajectory throughout the history. On the other hand, there are Qur'anic ayahs known as verbally similar (or verbal Mutashabihat) that have similar words that are surprisingly similar to each other in various respects. The present research seeks to answer the question of how these ayahs played a role in different historical situations and how has their historical presence been? In fact, how are the text of these ayahs related to the taste ruling over different periods?  Does the text of these ayahs ask different questions in different eras? Have different generations raised new questions in their dialogue with these ayahs? The study of the literary history of hermeneutics of these Qur'anic ayahs indicates that the people of each period, according to their temporal and spatial conditions, as well as their expectations from the sacred text of the Holy Qur'an, have had different perceptions from such ayahs through which different approaches to and various readings of these ayahs have emerged. The present paper reviews and examines the approaches to dealing with these ayahs, and then classifies readers based on the type of their reading of these ayahs.