بررسی عوامل تاثیرگذار در انعقاد معاهده صلح آماسیه در مرزهای غربی ایران

زمینه و هدف: مرز ایران و عثمانی، با وجود بیش از دو سده روابط مسالمت‎آمیز سلاطین اولیه عثمانی با صوفیان طریقت صفوی در اردبیل و اشتراکات فراوان فرهنگی، تاریخی و دینی، به مدت چهل و یک سال از نبرد چالدران(920ه.ق/1514م)، تا انعقاد معاهده صلح آماسیه(962ه.ق/1555م) دچار بحران بوده است. هدف این مطالعه، بررسی علل ناآرامی در مرزهای غربی ایران و تحلیل نقش عوامل جغرافیایی، مقاومت‌های مرزنشینان و تاکتیک‌های نظامی شاه طهماسب صفوی در دفع حملات نظامی عثمانی‌ها و انعقاد معاهده صلح آماسیه بین ایران و عثمانی است. روش: این پژوهش از نوع مطالعات تاریخی است که به روش توصیفی، تحلیلی انجام شده است. در روش توصیفی، تحلیلی، با استفاده از گزارش‌های تاریخی، بخش‌هایی از نقل، به منظور تحلیل و بررسی دقیق مورد استفاده قرار می‌گیرند، اگرچه اساس کار، تحلیل محتوایی مطالب و استخراج نتایج است. منابع تاریخی این مقاله، منابع دست اول صفویه و عثمانی و مطالعات مورخان و نویسندگان ترکی و فارسی در بازه زمانی سال 930ق/1524م تا 962ه.ق/1555م است. یافته ها و نتایج: پژوهش نشان داد که شرایط اقلیمی مرزهای غربی ایران از جمله: کوهستانی بودن منطقه و درنتیجه عدم تحرک درست توپخانه عثمانی‌ها در این مناطق و برف و سرما، مقاومت مرزنشینان و شخص شاه طهماسب با بهره‌گیری از عقل و متون دینی در استفاده از تاکتیک‌های مناسب و موثر جنگی، در انعقاد معاهده صلح آماسیه نقش داشته است و این حادثه الگوی تاریخی مناسبی در حفظ مرزهای ایران و مناسبات مسالمت آمیز در جهان اسلام محسوب می‌شود، چراکه به پایان چهل و یک سال رابطه خصومت آمیز، برقراری ثبات و آرامش 24 ساله، تعیین حدود و ثغور مرزهای طرفین و قبول موجودیت سیاسی و جغرافیایی ایران از سوی عثمانی‌ها انجامید.