مقایسۀ ویژگی‏های تمدنی ایران با غرب از نگاه سفرنامه‏نویسان اروپایی عصر صفوی

یکی از ویژگی‏های حایز توجه ایران عصر صفوی، افزونی رفت و آمد سیاحان و سفرای اروپایی به ایران بود. بیش‏تر این افراد حاصل مشاهدات خود را در قالب سفرنامه بر جای گذاشته‏اند. داده‏های موجود در این سفرنامه‏ها بخش قابل توجهی از حفره‏های اطلاعات اجتماعی و فرهنگی جامعۀ ایران این دوره را پوشش می‏دهد. در کنار این بعد اطلاع رسانی مهم، یکی دیگر از ارزش‏های خاص سفرنامه‏ها، نگاه مقایسه‏وی به ابعاد تمدنی ایران، با غرب است. آن‏ها اکثراً به صورت خودآگاه برخی از ویژگی‏های فنی، تولیدی و حتی ابنیه و سازه‏های ایران را با اروپا در معرض مقایسه قرار داده‏اند. بررسی جلوه‏های مقایسه‏وی مستقیم در این سفرنامه‏ها موضوع مورد پژوهش این نوشتار است. پرسش اصلی پژوهش این است که کدام یک از مظاهر تمدنی ایران عصر صفوی  در معرض مقایسۀ مستقیم سیاحان اروپایی این دوره قرار گرفته؟ و دیگر این‏که آیا این مقایسه‏ها تفاوت‏های بارزی را به ثبت رسانده‏اند؟ بررسی‏های این پژوهش نشان می‏دهد که برخی سازه‏های شهری و صنایع تولیدی به خصوص کارگاه‏های نساجی، بیش از سایر موارد توجه اروپاییان را در این مقایسه به خود جلب نموده و در این میان، فضاهای شهری اصفهان بیش‏تر از سایر موارد با سازه‏های شهری اروپا در معرض مقایسه مستقیم قرار گرفته‏اند. در عین حال برآیند نهایی حاصل از این مقایسه‏ها نشان می‏دهند که در آن ایام فاصله جدی بین وجوه مختلف تمدنی ایران و غرب پدیدار نشده بود.

comparing the civilizational characteristics of iran with the west from the point of view of the european travel writers of the safavid era

one of the notable features of iran during the safavid era was the increase in the number of tourists and european ambassadors to iran. most of these people have left their observations in the form of a travelogue. the data in these travelogues covers a significant part of the social and cultural information gaps of the iranian society during this period. in addition to this important aspect of informing, another special value of travelogues is a comparative look at the dimensions of iran’s civilization with the west. most of them have consciously compared some of the technical, productional virtues and even buildings and structures of iran with europe. examining the direct comparative effects in these travelogues is the subject of research in this article. the main question of the research is which of the civilizational manifestations of safavid era iran has been subjected to direct comparison by the european tourists of this period? and also, have these comparisons registered significant differences? the investigations of this research show that some urban structures and manufacturing industries, especially textile workshops, have attracted the attention of europeans more than others in this comparison, and in the meantime, the urban spaces of isfahan among other things have been more subjected to direct comparison with european urban structures. at the same time, the final results of these comparisons show that there was no serious gap between the different aspects of iran’s civilization and the west in those days.