گونه‌ شناسی تمدنی جریان ‌های فکری معاصر جهان اسلام

تاکنون گونه‌شناسی‌های متعددی از جریان‌های فکری جهان اسلام صورت گرفته، اما اغلب با رویکرد سیاسی یا مذهبی بوده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه‌ای در صدد پاسخ به این پرسش اصلی است که از منظر تمدنی چه رویکردهای کلانی را در جریان‌های فکری معاصر جهان اسلام می‌توان شناسایی کرد و ویژگی‌ها و وجوه تمایز اصلی این رویکردها از یکدیگر چیست؟ بنا بر یافته های این پژوهش، سه رویکرد «اسلام‌گرای تمدنی» «تمدن‌گرای اسلامی» و «تجددگرای اسلامی» در جریان‌های فکری معاصر از یکدیگر قابل تمایز است. رویکرد نخست، نقطۀ اتکای خود را بر اسلام قرار داده و با قرائتی دینی از تمدن به رابطه حداکثری دین و تمدن باور دارد. عامل اصلیِ انحطاط تمدن اسلامی را دوری از دین و راه احیای آن ‌را در بازگشت به دین دانسته و در مواجهه با تمدن غرب، رویکردی منفی و انتقادی دارد. رویکرد دوم، تلاش می‌کند با قرائتی دنیوی از دین، زمینۀ ارتباط و ایفای نقش تمدنی آن را فراهم سازد. چرا که عامل اصلی انحطاط را در نوع اندیشۀ دینی و راه احیا را در اصلاح آن و ارائۀ قرائتی این‌جهانی از دین می‌داند و در مواجهه با تمدن غرب نیز رویکردی گزینشی-انتقادی بر می‌گزیند. رویکرد سوم؛ با تمرکز بر تجدد، در صدد است با قرائتی مدرن از دین، زمینۀ ارتباط دین و تجدد را به مثابۀ تمدن مدرن فراهم سازد. عامل انحطاط را در ایستایی اندیشه و عقل و راه احیای آن را در بازخوانی دین بر اساس مولفه‌های تجدد می‌داند و در مواجهه با تمدن غرب ‌رویکرد گزینشی را ترجیح می‌دهد.

civilization typology of contemporary intellectual trends in the islamic world

so far, there have been several typologies of the intellectual currents of the islamic world, but they have often been with a political or religious approach. the main question of the present article, which we are trying to answer with a descriptive, analytical and comparative method, is that from the point of view of civilization, what major approaches can be identified in the contemporary intellectual currents of the islamic world, and what are the main characteristics and aspects of distinguishing these approaches from each other? according to the findings of this research, the three approaches of &civilizationist islam&, &islamic civilizationist& and &islamic modernist& can be distinguished from each other in contemporary intellectual currents. the first approach places its reliance on islam and believes in the maximum relationship between religion and civilization with a religious interpretation of civilization. it considers the main cause of the decline of islamic civilization to be away from religion and the way to revive it is to return to religion, and it has a negative and critical approach when facing western civilization. the second approach, with a worldly reading of religion, tries to provide the context of communication and playing its role as a civilization. it considers the main factor of degeneration in the type of religious thought and the way of revival in its reformation and presentation of this world’s interpretation of religion, and it chooses a selective-critical approach when facing western civilization. the third approach, focusing on modernity, aims to provide a context for the relationship between religion and modernity as modern civilization with a modern reading of religion. it considers the cause of degeneration in the stagnation of thought and reason and the way to revive it in the reinterpretation of religion based on the elements of modernity, and it prefers a selective approach when facing western civilization.