تاملی بر سیر تحول نماهای دوپوسته در گذر زمان در معماری جهان اسلام ( مطالعه موردی: الگوی کالبدی و فضایی مشربیه)

نماهای دوپوسته، الگوهای کالبدی و فضایی در معماری جهان اسلام می باشد. این عناصر معماری که در طول سالیان در نتیجه عقل تاریخی شکل گرفته، در هر منطقه بسته به اقلیم، جغرافیا و فناوری های بومی جلوه هایی متفاوت داشته و نامی خاص و محلی پذیرفته است. از آنجا که اصطلاح مشربیه یکی از اصطلاحات فراگیر برای نماهای دوپوسته در معماری گذشته بسیاری از کشورهای اسلامی می باشد، این مقاله به بررسی نماهای دوپوسته از منظر الگوهای معماری مشربیه می پردازد. مشربیه در گذشته عموما به صورت صفحاتی مشبک در مقابل پنجرهای اصلی نما و دارای قابلیت های بسیار بوده است که علاوه بر کنترل میزان ورود نور و روشنایی، امکان کوران باد به داخل فضاها به دور از هرگونه اشرافیتی را فراهم می آورده است. با گذر زمان و بروز شدن تکنولوژی و فناوری های جدید، این الگوهای بومی نیز در بسیاری از مناطق جهان اسلام تغییر یافته و متناسب با نیاز جدید استفاده کنندگان و کاربری های بنا، جلوه ای متفاوت به خود گرفته است. در این پژوهش با بررسی ابعاد متفاوت عناصر کالبدی و فضایی مشربیه ها در جهان اسلام، به استخراج شاخص های طراحی این گونه از نماهای دوپوسته می پردازد. سپس با تمرکز بر نمونه های نماهای دوپوسته در مصادیق معاصر؛ 10 نمونه از این مصادیق مورد انتخاب قرار گرفته و مولفه های تاثیر گذار در طراحی آنها از جمله؛ موقعیت، کارکرد، جنس، جذابیت های بصری و فناوری اجرا که نقش موثری در خلق نماهای دوپوسته معاصر داشته اند، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در نهایت با بررسی تطبیقی نمونه های گذشته و معاصر به استخراج احکام طراحی برای نماهای دوپوسته می پردازد. روش پژوهش در این تحقیق کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات این جستار، به صورت اسناد کتابخانه ای است.

Reflection on the Evolution of Double-Shell Facades in the World of Islamic Architecture (Case study: Physical and Spatial Pattern of Mashrebiyeh)

Doubleshell facades are physical and spatial patterns in the world of Islamic architecture. This architectural element, has been formed over years as a result of historical wisdom, taken different forms in each region, depending on climate, geography and local technologies, and the accepted special local name. Since, Mashrebiyeh is a comprehensive term for doubleshell facades in the past architecture of many Islamic countries, this research examines the doubleshell facades from the perspective of the physical and spatial pattern of the Mashrebiyeh. Generally, in the past, these elements were in the form of lattice panels against the main facade windows which were functional. Additionally, it not only controls the amount of light and brightness, but also, allows the wind to enter within the space. Over time, with the emergence of new technologies, these indigenous patterns have also changed in many parts of the Islamic world, and taken different shape in accordance with the new needs of users and building utility. This study, by examining the different dimensions of the physical and spatial elements of Mashrebiyeh in the Islamic world, extracts the design criteria of this doubleshell facades and how their contemporary analyzes are comparatively assessed with the past and contemporary examples. In this research, focusing on the doubleshell facades examples in contemporary architecture; ten examples were selected and then the components influencing in the design of doubleshell walls, such as; the location, function, type, visual attraction and technology execution which have played an effective role in creating contemporary doubleshell facades were analyzed. The research is based on qualitative and descriptiveanalytical method and the information collected is based on library document.