بررسی زمینه‌های‌ شکل‌گیری تعادلِ نهادی سنتی در عصر صفویه با تاکید بر روابط متقابل روحانیت و حکومت

در جامعه‌شناسی، نهادهای مدنی، از مهم‌ترین مجموعه تشکل‌ها و اجتماعات موجود در جامعه است که در حد فاصل میان توده شهروندان و حکومت قرار گرفته است و در نتیجه ایجاد فرآیند تعامل میان حکومت و نهادهای اجتماعی مستقل شکل می‌گیرند. دولت صفویه نیز براساس منطق الگوی «توالی‌های واکنشی» با به جنبش درآوردن زنجیره‌ای از رخدادهای واکنشی، منجر به شکل‌گیری میراث نهادی ویژه‌ای در تبریز، اولین پایتخت صفویه شد که نهایتاً در قزوین و اصفهان با تحقق تمرکز سیاسی به ثمر نشست. هرچند این تمرکزگرایی پستی و بلندی‌های زیادی را فرا روی نهادها قرار داد که بررسی ان می‌تواند به شناخت بیشتر نهادهای سنتی در عصر صفویه کمک کند. این پژوهش با الهام از الگوی نظری نهادگرایی تاریخی و به روش تحقیق تاریخی و شیوه توصیفی-تحلیلی متکی بر منابع دست اوّل و منابع معتبر، ضمن توجه به‌ضرورت کاربرد رویکردهای جامعه‌‌شناختی در تحلیل پدیده‌های تاریخی در جست‌وجوی پاسخی مناسب برای این پرسش است که «براساس رویکرد نهادگرایی تاریخی، تا چه میزان حکومت صفویه توانسته است زمنیه شکل‌گیری تعادل نهادی نسبتاً پایدار بین روحانیت و حکومت مرکزی را محقق سازد؟ نتایج نشان می‌دهد شکل‌گیری تعادلِ نهادی سنتی دوران صفویه، مبتنی بر شبکه پیچیده‌ای از روابط متقابل بین دو نهاد اصلی یعنی حکومت مرکزی و روحانیت بود که حاصل آن تعادل نهادی نسبتاً پایداری بین این نهادها بود. این تعادل نهادی نه ناشی از سلطه یک نهاد بر نهادهای دیگر بلکه محصول موازنه قدرت مبتنی بر نیازهای متقابلِ این نهادها به یکدیگر بود که ریشه در شرایط و نحوه شکل‌گیری حکومت صفویه مبتنی بر ترکیبی از نیروهای سیاسی-اجتماعی و قدرت ایدئولوژیک داشت.

Investigating the background of the formation of traditional institutional balance in the Safavid eraEmphasizing the mutual relations between the clergy and the government

In sociology, civic institutions are one of the most important sets of organizations and communities in society, which is located between the masses of citizens and the government, and as a result of the process of interaction between the government and independent social institutions are formed. . The Safavid government, based on the logic of the &Reactive sequences& model, by moving a chain of reactionary events, led to the formation of a special institutional heritage in Tabriz, the first Safavid capital, which finally came to fruition in Qazvin and Isfahan with political concentration. However, this centralism placed many ups and downs on the institutions, the study of which can help to better understand the traditional institutions in the Safavid era. Inspired by the theoretical model of historical institutionalism and historical research method and descriptiveanalytical method based on firsthand sources and reliable sources, while considering the need to use sociological approaches in the analysis of historical phenomena is looking for a suitable answer to this question &According to the approach of historical institutionalism, to what extent has the Safavid government been able to achieve the formation of a relatively stable institutional balance between the clergy and the central government?& The results show that the formation of the traditional institutional balance of the Safavid period was based on a complex network of interrelationships between the two main institutions, namely the central government and the clergy, which resulted in a relatively stable institutional balance between these institutions. This institutional balance was not due to the domination of one institution over other institutions, but was the product of a balance of power based on the mutual needs of these institutions, which was rooted in the conditions and formation of the Safavid government based on a combination of sociopolitical forces and ideological power.