بررسی تاریخی _کلامی اعتبار نظریه‌های شاخص در تبیین مذهب اخوان‌الصفاء

هویت و مذهب اخوان الصفاء که یک تشکُل سرّی در قرون میانه ی اسلامی بودند؛ موضوع مطالعه و بررسی جمع فروانی از محققان معاصر می باشد. در خصوص مذهب اخوان الصفاء بین محققان اختلاف نظرهایی وجود دارد که ناگزیر آنان را در تبیین مذهب اخوان الصفاء به سوی نظریه های متفاوتی سوق داده است. این مقاله سعی دارد با روش توصیفی_تحلیلی اعتبار علمی هر یک از نظریات شاخصی که در تبیین مذهب اخوان الصفاء بیان شده است را بسنجد. در این نوشتار ضمن پرداختن به هویّت اخوان الصفاء، نظریه های شاخصی که در تبیین مذهب آنان از سوی صاحب نظران معاصر مطرح شده است، مورد بررسی و نقد قرار گرفت. از میان دو نظریه ی الحاد و دین داری، فرضیه الحاد به حاشیه رانده شد؛ و از بین نظریه هایی که در خصوص دین داری اخوان الصفاء مطرح شده است، نظریه های: معتزلی، اسماعیلی، امامی، زیدی و صوفی بودن اخوان الصفاء ضعیف شناخته شدند؛ حال آنکه نظریه ی تلفیقی_التقاطی بودن مذهب اخوان الصفاء که مناسب تر بنظر رسید، به عنوان نظریه قریب به صحت شناخته شد.

Historical-Theological Study in the Validity of Distinctive Theories in Explaining the Religion of the Ikhwan al- Safa

The identity and religion of Ikhwan al Safa, which was a secret organization in the Islamic Middle Ages, is the subject of study by a large number of current scholars. Regarding the religion of Ikhwan alSafa, there are differences among scholars that have inevitably led them to different theories in explaining their religion. This article tries to evaluate the scientific validity of each prominent theories expressed in the explanation of the religion by descriptiveanalytical method. In this article, while dealing with the identity of Ikhwan AlSafa, the prominent theories that have been proposed by current scholars in explaining this religion, have been examined and criticized. Among the two theories of atheism and faith, the theory of atheism, was rejected and among the theories on their faith, the theories: Mu’tazilites, Ismailis, Imamis, Zaidis and Sufis were recognized as weak. However, the integrated theory, which seemed more appropriate, was recognized as an almost correct theory.