بررسی موضوع و گونه‌های مالیه‌نگاری در چهار سده نخست هجری (مطالعه موردی: دینار و درهم، بازار، خراج و اِقطاع)

نویسندگان مسلمان از قرون اوّلیه، در کنار تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، جنبه اقتصادی و مالی حکومت اسلامی را مورد توجه قرار دادند و تک نگاری‌های بسیاری را با موضوعات اقتصادی و مالی تحت عناوینی همچون: اموال، جزیه، صنایع، زکات، خمس، اوزان و مقادیر و اسعار (نرخ‌ها) و مانند آن را تدوین نمودند. از شاخه های فرعی مالیه نگاری به غیر از خمس، زکات و یا جزیه، تدوین آثار در ابواب دینار و درهم، بازار، خراج و اِقطاع می‌باشد. فتوحات و مسائل پیش رو، نیازهای تقنینی و سیاسی حکومت اسلامی و علم‌الاخبار و خبرنگاری، به عنوان سه عامل اصلی باعث توجه نویسندگان به تدوین آثار در ابواب دینار و درهم، بازار، خراج و اقطاع بوده است. جنبه سیاسی و حکومتی بودن ابواب دینار و درهم، بازار، خراج و اقطاع، بیشترین تاثیر را بر رویکرد، هدف، جایگاه و گرایش‌های مذهبی نویسندگان و جغرافیای تاریخی و تعدد آثار خراجی داشته است؛ چرا که خراج، به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع مالی دولت اسلامی مطرح بوده است. با توجه به اینکه چهار موضوع مالی فوق، از جمله امور دیوانی بوده که تحت کنترل و تسلط حاکمیت وقت قرار داشته، ما در این پژوهش برآنیم تا با روش توصیفی تحلیلی، استفاده از منابع اوّلیه و از طریق مطالعه کتابخانه ای، با بررسی آثارِ به‌نگارش‌درآمده در این ابواب، به بررسی موضوع و گونه های مالیه نگاری (دینار و درهم، بازار، خراج و اقطاع) در چهار سده نخست هجری بپردازیم.