علل و زمینه‌های سیاسی مذهبی انحطاط فاطمیان

فاطمیان، به‌عنوان شیعیان اسماعیلی، با تسلط بر شمال افریقا در سال 297ق و فتح مصر به سال 358ق، حکومتی را پایه‌گذاری کرده و بسط دادند که یکی از ادوار باشکوه قدرت مسلمانان و به‌خصوص شیعیان را رقم زد؛ اما این سلسله، بر سریر قدرت باقی نماند و سرانجام در اوج ضعف از پای درآمد. سوالی که نوشتار حاضر بر محور آن سامان ‌یافته و به روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به آن برآمده، این است که مهم‌ترین علل انحطاط و سقوط خلافت فاطمیان چیست؟ با توجه به مستندات تاریخی، اساسی‌ترین دلایل سقوط خلافت فاطمی را می‌توان در دو حوزه سیاسی و اعتقادی مورد بررسی قرارداد: در بُعد سیاسی، عواملی مانند: بروز انشعاباتی که به تجزیه نیروی حکومت ایشان انجامید، ضعف خلیفه از یک سو و قدرت‌گیری وزیر، سرداران سپاه و زنان دربار از سوی دیگر، و نیز از دست دادن حامیان و نیروهای متحد، قابل توجه است و در بُعد علل و زمینه‌های اعتقادی نیز دلایلی همچون: رخ نمودن انشعاب، تاکید بر آموزه‌های متکی بر تاویل و باطنی‌گرایی، ابتلا به افراط‌ و تفریط در مورد سایر گروه‌های مذهبی و افول اندیشمندان و تئوری‌پردازان معتقد به خلافت فاطمی، شایان ذکر است.