تحلیل و بررسی نام‌گذاری جاده ابریشم با تکیه بر جغرافیای اقتصادی

راهی که امروزه به ابریشم مشهور گشته، طولانی ترین و یکی از پرکاربردترین راه های تجاری در طول تاریخ مشرق‌زمین بوده است. بخش وسیعی از این راه که غربی ترین نواحی چین را به شرقی‌ترین سواحل مدیترانه پیوند می‌داد، از خراسان بزرگ (از قومس تا آن سوی جیحون) می‌گذشت. در قرن نوزدهم در پژوهش های اروپاییان، نام جاده ابریشم برای این راه متداول شد و به‌زودی نیز شیوع عام یافت. امروزه نیز همه، از شرقی و غربی، این راه تاریخی را به همین نام می‌شناسند و می نامند. این نام گذاری، از آن رو بوده که به گمان این پژوهشگران، عمده ترین و مهم‌ترین کالایی که در طول مسیر راه مبادله می‌شده، ابریشم بوده است. در پژوهش پیش رو، مسئله درستی یا نادرستی این نام‌گذاری مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته ‌های پژوهش، این نام گذاری به دو دلیل اساسی نمی توانسته مبنایی تاریخی و منطبق بر واقعیت ‌های عینی آن داشته باشد. نخست اینکه تا پیش از قرن نوزدهم، در هیچ‌یک از منابع جغرافیایی اسلامی و ایرانی اشاره ای به نام ابریشم نشده و دست‌کم بخش اعظمی از آن به نام «راه خراسان» نامیده شده و دوم اینکه بررسی جغرافیای اقتصادی و کالاهای مبادله‌شده در طول راه مورد نظر، نمایشگر آن است که ابریشم، تنها یکی از صدها کالای مورد مبادله بوده و هیچ برتری خاصی نسبت به دیگر کالاها نداشته است.