روش‌شناسی تاریخ: توصیفِ رواییِ گذشته،‌تبیینِ عِلّیِ رویداد

مطالعات تاریخی، همچون دیگر علوم دارای روشی است که در دو سطح توصیف و تبیین قابل ارزیابی است. سطح توصیف، تصویر روایت محور گذشته است که بر مبنای الگویی تجربه‌شده توسط متخصصان تاریخ در گذر زمان پیش می‌رود (سطح کشف واقعیت)؛ اما تبیین، پرداختن به علل و عوامل شکل گیری رویدادهای گذشته است (سطح اکتشاف حقیقت) که علی القاعده از طریق غیر روایی باید مورد توجه قرار گیرد. اینکه چنین تبیینی در مطالعات تاریخی چه جایگاهی دارد، مسئله کانونی مقاله است که به رغم پژوهش‌های صورت‌گرفته، همچنان نیازمند کاوش و مداقه است. پرسش اصلی این نوشتار که با هدف ارائه راهکاری برای درک بهتر گذشته شکل گرفته،‌ چیستی تبیین تاریخی و چگونگی کاربست آن در مطالعات تاریخی است که با این فرضیه دنبال می‌شود که توصیف و گزارشگری،‌ با فرض وجود تبیین مبتنی بر دیدگاه قانون فراگیر، حقایق گذشته را بر نموده و رازورمزهای آنها را آشکار می‌سازد. برای اثبات مدعا به روش عقلی با بهره‌گیری از فلسفه علم قدم بر می‌دارد.