روایت شرقی معراج نامه میرحیدر

تاریخ نگارگری ایران دربردارنده مکتب های مختلفی است که در تمامی شان کم وبیش می توان تاثیرات و اقتباس هایی فنی و سبکی را از هنر فرهنگ های مختلف شرق و غرب مشاهده کرد. ازجمله این مکاتب، »مکتب هرات « در دوره تیموریان است. از ویژگی های برجسته این مکتب نفوذ مشخص هنر خاور عنوان شده و عمده آثار برجای مانده مکتب هرات حاصل کارگاه هرات است که به امر شاهرخ پسر امیر تیمور برپا شده بود. معراج نامه میرحیدر با مضمون روایت معراج حضرت محمد (ص)، یکی از این آثار است که در مقایسه با معراج نامه های دیگر ازجمله معراج نامه منسوب به احمد موسی متعلق به دوره ایلخانی، دارای نقش مایه ها و شخصیت پردازی های ویژه ای است که چیزی بیش از تاثیرات سبکی و عناصر بصری خاور دور را نشان می دهند. به نظر می رسد در این نسخه تاثیرات شرقی به سبک و شیوه اجرا منحصر نگشته و در برداشت نگارگر از سفر معراج و موجودات مختلفی که حضرت محمد(ص) در این سفر با آن ها روبرو می شوند نیز وارد شده است. حال پرسش این است که آیا معراج نامه شاهرخی تنها یک اثر در مکتب تیموری با تاثیرپذیری از عناصر شرقی است و یا این تاثیرات در محتوای اثر وارد شده و از اساس می توان آنرا روایتی شرقی از معراج پیغمبر دانست؟در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس استنتاج از شواهد و منابع موجود انجام می گیرد، ابتدا آیات (1813) سوره »نجم « و همچنین سوره »اسراء « و روایات مربوط به معراج حضرت محمد(ص) بررسی خواهد شد تا تفاوت های موجود بین صور تصویر شده در معراج نامه شاهرخی و آنچه در آیات و روایات آمده است مشخص شود. در ادامه با آوردن معادل های این نقش مایه ها در ادیان خاوری و به ویژه بودیسم »واجرایانا « و مقایسه با تصاویر معراج نامه، این گمان تقویت می گردد که نگارگر، علاوه بر تاثیرپذیری سبکی از هنر شرق، در نمایش هویت موجودات و عناصر روایت نیز وامدار مفاهیم شرقی است.

Eastern Interpretation of Mir Heidar Mirajnameh

The history of painting in Iran involves different schools و all of which have been affected both by East and West. The heyday of this art is in the Timurid era at 15 c.e, Herat school, and Far East art influence is one of the prominent features of this school. Most of left works of Herat studio resulted in Herat school was founded by Shah Rukh. Mir Heidar Mirajnameh was one of these books. This edition, compared to other editions of Mirajnameh such as those attributed to Ahmed Musa belonging to the Ilkhanid, have the special motifs and elements of Far East. It is noteworthy that this influence is not limited to the art style and visual elements but they enter to painter rsquo;s mental imaginary in interpretation of Miraj and different beings that prophet Mohammad (pbuh) faces within his journey. Now the question is whether this is just a version in Timurid school with eastern elements or these effects have been entered in the content of works and basically they can be considered as an eastern interpretation of ascension of prophet (pbuh)? In this study, which is done with analytical method according to deduction of evidence and available resources, first, the 1318 verses of Najm Surah, Esra`a Surah and narratives about the ascension of Prophet Mohammad (pbuh) will be considered to determine differences between picture frames on Shah Rukh Mirajnameh and the ones in Quran and Hadith. Then, through a study of equivalent elements in eastern religions especially Tibetan Buddhism and comparing them to images of Mirajnameh, it is concluded that the painter is indebted to eastern concepts in presentation of creatures and elements of narration.