تبیین روند پیدایش و عمومیت‌یافتنِ نقاشی به ‌منزلهٔ یک رسانهٔ هنری مستقل در جامعهٔ ایران

پس از تسلط مغولان بر ایران و به ‌دنبال حمایت گستردهٔ پادشاهان ایلخانی و تیموری از هنر و برپایی کتابخانه‌ها و کارگاه‌های هنری، ضمن اینکه کتاب‌آرایی رونق گرفت، زمینهٔ ظهور نقاشی مستقل از کتاب‌آرایی نیز فراهم شد. به ‌صورت مشخص از عصر تیموری، تحت تاثیر عواملی همچون تاثیرپذیری از هنر چین، افزایش آزادی عمل نقاشان و فعالیت آنها بیرون از فضاهای درباری، همچنین ورود مضامین مرتبط با زندگی روزمره به محتوای آثار نقاشان و البته پیدایش گلچین‌ها و مرقعات، نقاشی به منزلهٔ یک رسانهٔ هنریِ مستقل موجودیت یافت. تا پیش از عصر صفوی، کتاب‌آرایی و نقاشی با حمایت پادشاهان و تنها برای آنها صورت می‌گرفت و بنابراین تنها مخاطب این آثار پادشاهان و بعضاً دیگر درباریان و اشراف بودند. اما در این دوره تحت تاثیر عواملی همچون عدم حمایت شاه تهماسب صفوی از هنرمندان، ظهور نقاشان بازاری و کمرنگ‌شدن حرمت دینی نقاشی، این رسانهٔ هنری از انحصار پادشاهان خارج و با عمومیت‌یافتنِ آن، زمینهٔ پیدایش «مخاطبان خاص» و «مخاطبان عام» نقاشی در جامعۀ ایران فراهم شد. پژوهش حاضر پس از تحلیل روندی که به تثبیت «نقاشی به منزلهٔ یک رسانهٔ هنری مستقل» منجر شد، به تبیین چگونگی «عمومیت‌یافتن نقاشی» و رفع انحصار درباری آن می‌پردازد که در دو سطح به‌ وقوع پیوست: پیدایش «مخاطبان خاص نقاشی» در عصر صفوی که از قشر مرفه جامعه بودند و به ‌واسطهٔ بازار و نقاشان بازاری امکان دسترسی به نقاشی برای آنها فراهم شد و ظهور «مخاطبان عام نقاشی» در عصر قاجار که از اقشار مختلف جامعه بودند و از مجرای نهادهای عمومی و مذهبی همچون قهوه‌خانه و تکیه به ‌شکلی گسترده با این رسانهٔ هنری مواجه شدند. این پژوهشِ تاریخی، که بر اساس هدف، پژوهشی بنیادی به ‌شمار می‌آید، با رویکردی جامعه‌شناختی و روش توصیفی-تحلیلی، به تجزیه و تحلیلِ داده‌های کتابخانه‌ای مرتبط با موضوع می‌پردازد تا در نهایت، شناختی عمیق‌تر از تحولات آغازین نقاشی و مخاطبان آن در جامعهٔ ایران حاصل شود. 

the emergence and publicization of painting as an independent art medium in iranian society

following the mongol conquest of iran, the extensive support of ilkhanid and timurid kings for the arts through the establishment of libraries and workshops led to the flourishing of book illustration and paved the way for painting to emerge as an independent art medium. starting in the timurid era, several factors contributed to this development, including the impact of chinese art, the increased autonomy of painters working outside royal workshops, the incorporation of everyday life subjects into their work, and the creation of moraqa’ (anthology) and golchin (album). during this period, book illustration and painting were commissioned and supported exclusively by kings, making monarchs and occasionally other courtiers the sole audience for these artworks. however, during the safavid period, influenced by factors such as the lack of royal patronage from shah tahmasp, the rise of market painters, and the diminished religious taboo against painting, this art form broke free from royal monopoly. this allowed for the development of both a specialized audience for painting and a general public audience. this study delves into the processes that established painting as an independent artistic medium and explains how its publicization occurred during the safavid and qajar eras. it examines the emergence of two kinds of audiences for painting in iranian society: the specialized audience, comprising the affluent who accessed paintings through the market, and the general public, who encountered this art form in public and religious institutions such as coffeehouses and religious gatherings. this historical research, which is fundamental in aim, employs a sociological approach and a descriptive-analytical method to analyze library data pertinent to the subject, ultimately providing a deeper understanding of the early developments in painting and its audiences in iranian society.