واکاوی بن‌مایه‌های زیبایی‌شناختی سینمای تجربی در فلسفهٔ تجربه‌گرا

سینمای تجربی (experimental) را قالبی ورای جریان غالب سینمای روایی، به ‌مثابه کاوش در مولفه‌های فرمی سینما دانسته‌اند. بر این ‌مبنا پژوهش حاضر بنا دارد در جستجوی چارچوبی زیبایی‌شناختی، به تحلیل ماهوی بن‌‌مایه‌های اصلی این قالب فیلم‌سازی بپردازد. بدین‌ رو رویکرد نظری تجربه‌گرایی(empricism) در فلسفۀ هنر مورد استفاده قرار گرفته که به نظر آراء متفکران آن می‌تواند به فهم بیش‌تر سویه‌های زیبایی‌شناختی این نوع سینما کمک کند. روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و بدین‌ترتیب با توصیف مولفه‌های اصلی سینمای تجربی به ‌سوی خوانش تحلیلی آن‌ ویژگی‌ها در آراء تجربه‌گرایان گام بردارد. یافته‌های تحقیق گویای این واقعیت‌اند که سینمای تجربی، واجد شاخصه‌هایی است که عمده‌ترینِ آن‌ها تاثیر مبتنی بر ادراک (حسی) انسانی محسوب می‌شود. ادراکی که مبتنی بر قیود روایی، منطقی و دیگر سویه‌های جریان مسلط و عامه‌پسند سینما نبوده و با به چالش کشیدن انسان، به ‌سوی نوآوری روانی و فناوانه براساس بن‌مایه‌های حسی، تفکری و حتی ابزاری و مهم‌تر از همه نوعی شهود در ادراک گام برمی‌دارد. لذا یک چارچوب زیبایی‌شناختی علّیِ ماشینیِ عرف‌گرا نمی‌تواند پاسخ‌گوی چنین غایت سیالِ انتزاعیِ غیرهنجارینی در آفرینش و ادراک هنری باشد. شواهد تحقیق نشان می‌دهند که ارغنون این سینمای تجربیِ مبتنی بر حواس پنجگانه را می‌توان بر زیبایی‌شناسی تجربه‌گرایان قرن هجدهم استوار کرد. این اندیشه زیبایی را مسئله‌ای سوبژکتیو می‌داند که مرجع آن نه خود ابژه، بلکه ذهن فرد است، که در تعریف زیبایی نقش دارد. در واقع سوبژکتیویسم زیبایی‌شناختی منکر درونی‌بودگی کیفیت‌های زیبایی‌شناختی در ذات ابژه‌ها بوده و مدعی است که آنچه موجب زیبایی یک ابژه می‌شود واکنش خاصی است که در سوژه ایجاد می‌کند. این تلقی شهودی تا جایی پیش‌ می‌رود که غایتی چنان شورانگیز می‌یابد که گزارۀ زیبایی به‌ مثابه تناسب را رد کرده و غایتی مبتنی بر سودمندی و کمال برای آن قائل نیست؛ چون زیبایی را زادۀ خرد نمی‌داند. در نتیجۀ این تفکر سپهر اندیشه‌ای را ترسیم می‌کند که بر پایۀ تجربیات فرد در ادراک حسی، بر شهود، نسبت به منطق و قواعد علّی در عرصۀ آفرینش و فهم و داوری، اولویت می‌بخشد که این همانا ذات تجسم‌بخش سینمای تجربی است.

analysis of the aesthetic principles of experimental cinema in empiricism philosophy

experimental cinema has been considered a format beyond the dominant stream of narrative cinema, focusing on the exploration of cinema’s formal components. on this basis, the current article aims to analyze the main elements of this filmmaking format in search of an aesthetic framework. therefore, the theoretical approach of empiricism in the philosophy of art is employed, as the views of its thinkers can offer insights into the aesthetic dimensions of this type of cinema. the method of this research is descriptive-analytical with a comparative approach, and by describing the main components of experimental cinema, it moves toward an analytical reading of these characteristics in the opinions of empiricists. the research findings indicate that experimental cinema possesses distinctive characteristics, the most important being its effect on human (sensory) perception. this perception is not bound by the narrative, logical, or other constraints of the dominant popular cinema, but rather challenges the viewer, moving toward psychological and technical innovation based on sensory, intellectual, and even instrumental foundations, and most importantly, a kind of intuition in perception. hence, a conventional machine-causal aesthetic framework cannot accommodate such a non-normative, abstract, and fluid goal in artistic creation and perception. the research evidence suggests that the organon of this sensory-driven experimental cinema can be grounded in the aesthetics of 18th-century empiricists. this thought considers beauty a subjective issue, whose reference is not the object itself but the individual’s mind, which plays the main role in defining beauty. in fact, aesthetic subjectivism denies the internality of aesthetic qualities in the essence of objects and claims that what makes an object beautiful is the unique reaction it evokes in the subject. this intuitive understanding goes so far as to reject the idea of beauty as proportionality, dismissing it as a goal tied to utility or perfection; beauty, in this view, is not seen as the product of reason. as a result, this system of thought prioritizes intuition over logic and causal rules in the realm of creation, understanding, and judgment, all of which are based on individual experiences in sensory perception-the essence of experimental cinema.