خوانش بیش‌متنی مجموعهٔ عکس «تصویر خیال» بهمن جلالی، بر اساس نظریهٔ ترامتنیت ژرار ژُنت

به دنبال تحول در گفتمانِ حاکم بر عصر پست مدرن و ظهور دیدگاهی التقاطی؛ چندصدایی و دگرآوایی در آثار هنری رواج یافت و نظریه های بازتولید اثر هنری با هویت­ های تکثرگرا اصالت یافت. پیکرۀ متن ها به دنبال کارکردهای ارجاع دهی به گذشته، دارای ابعاد گسترده تری شد و متن ها از طریق اقتباس، تقلید، ازآنِ خودسازی و...، با متون دیگر پیوند یافتند. به همین سبب نظریه پردازان، در تحلیل آثار هنری، با استفاده از رویکرد بینامتنیت، به واکاویِ نوع تعامل و روابط میانِ متون و کشف روابط پنهان در ساختار معناپردازی جدیدِ اثر هنری برآمدند. در این پژوهش، مجموعۀ عکس­ «تصویر خیال» اثر بهمن جلالی با پیش­فرضِ برگرفتگی از عکس های دورۀ قاجار، و تلفیق و تغییر در ایجاد اثر جدید؛ به شیوۀ تحلیلی-توصیفی و تطبیق میان­متنی، و با استفاده از نظریۀ ترامتنیت ژرار ژُنت، به کشف و رمزگشایی روابط بینامتنی و همین طور تشخیص نوع و کارکرد روابطِ میانِ متون در این مجموعه پرداخته می‌شود. نتیجۀ تحقیق نشان می دهد که جلالی ضمن احیای بخشی از فرهنگ تاریخ تصویر ایران، توانسته لایه های پنهان هویتی ایرانیان را با بیانی معاصر عیان کند. همین طور در نتیجۀ خوانشِ بیش متنی در این آثار مشخص شد: به دلیلِ تغییراتِ ایجاد شده در بیش متن ها، روابط بین متون از حیث نوع رابطه، در دسته بندی تراگونگی (تغییر)، و از لحاظ کارکرد، در حوزۀ پارودی، تراوستیسمان و ترانسپوزیسیون جای می گیرند. هنرمند با استفاده از پارودی در دل تراوستیسمان، با تخریب و واسازی الگو و سرمشق خود در پیش متن و همچنین کاستن ارزش های جنسیتیِ پیش‌متن ها، عواملی چون تراجنسیتی و ترا ارزش­گذاری را در بیش متن وانمود می سازد. افزون بر این، با ایجاد فاصله گذاری مشخص در بیانِ روایتِ مورد نظر، و استفاده از نظام بینانشانه ای، ترازمانی و تقابل مدرنیته و سنت/ تقابل جنسیت و جایگاه زن/مرد را نشان می دهد.

hypertextual study of bahman jalali's taṣvīr khīyāl photo collection, based on gérard genette's theory of transtextuality

in the wake of the great change in the governing discourse of the postmodern era and the emergence of an eclectic perspective, polyphony and heterophony gained prevalence in works of art, and theories of artistic reproduction based on pluralistic identities became increasingly established. the body of texts expanded massively as a result of referencing the past and connecting with each other through processes such as adaptation, imitation, appropriation, etc. this led scholars to utilize the intertextual approach to examine the interactions and relationships among texts, delving into the concealed connections within the newly constructed systems of meaning in works of art. this is a descriptive-analytic study on bahman jalali’s photo series “tasvīr-i khīyāl” (image of imagination), using intertextual comparison according to the theory of transtextuality proposed by gérard genette. it attempts to explore and decode the intertextual relations and to examine the types and functions of the relations among the texts, based on the assumption that the series is adapted from photographs of the qajar era merged and transformed to create contemporary works of art. the research concludes that alongside reviving part of the cultural history of the iranian image, jalali has been able to reveal the hidden layers of iranian identity through a contemporary approach in his artistic expression. also, a hypertextual reading of these works shows that the relations between texts belong to the category of transformation according to their type and to the categories of parody, travesty and transposition according to their function. by employing parody inside travesty, destroying and deconstructing his examples in pretext and unsettling the gender evaluations of the pretexts as well, jalali introduces and feigns transgenderedness and transvaluation in the hypertext. furthermore, his work displays diachronicity and the conflict between modernity/traditions and also the conflictual relations of gender and the status of man and woman. this is achieved through distanciation in recounting the intended narrative and employing intersemiotics.