زیبایی‌شناسی امر والا در اندیشهٔ تئودور آدورنو

امر والا یکی از دقایق پر اهمیت در زیبایی‌شناسی آدورنو و دارای جایگاهی ویژه در فهم او از هنر مدرن و همچنین محتوای معطوف به حقیقت هنر است. اندیشه‌ورزی آدورنو به گونه‌ای است که هر یک از مفاهیم وی در بستر روشی جستارگونه و دیالکتیکی در اتصال و انفصالی چندین ‌باره به‌هم می‌آمیزند، تا منظومۀ فکری چند لایه و پیچیده‌ای را پیرامون آن موضوع فراهم آورند؛ و البته این به معنای ارائۀ تعریف یا طرحی تام و تمام از مساله نیست، چراکه به باور او هر نوع راه حل نهایی گامی در راستای تمامیت‌طلبی خواهد بود. بر این اساس نوشتار حاضر در وهلۀ نخست به بازیابی امکانات و سویه‌های مفهوم امر والا در پرداخت‌های مستقیم و غیرمستقیم آدورنو، بالاخص در آثاری همچون نظریۀ زیبایی‌شناسی و دیالکتیک منفی اهتمام ورزیده است، تا بتواند به درکی جامع از درهم تنیدگی آن با دیگر مفاهیم کلیدی فلسفی و زیباشناختی اندیشۀ او دست یابد. این مسیر از بازمفهوم‌پردازی آدورنو پیرامون والای سنتی و مشخصاً نگرش کانتی آغاز می‌گردد و تا سرحدات آن در نسبت با ناسازگاری‌های هنر مدرن و تحقق حقیقت هنرمندانه امتداد می‌یابد. آدورنو در مواجهه با اثر هنری معتبر و خودآیین از حقیقتی سخن می‌گوید که از گسترۀ ظرف مفاهیم و اندیشه‌ورزی فلسفی سرریز می‌کند و با مفهوم «نااین‌همانی» همبسته می‌گردد. در پژوهش پیش رو، خواهیم دید آنچه راهگشای چنین حقیقتی خواهد بود، امر والا است. این نوشتار کیفی، هدف توسعه‌ای و رویکرد توصیفی تحلیلی و متن‌محور دارد و مبتنی است بر متون پراهمیت آدورنو پیرامون هنر و زیبایی‌شناسی، و همچنین آن دسته از نوشتارهای فلسفیش که راهگشای فهم ایده‌های هنری وی هستند.

the aesthetics of the sublime in theodor adorno's thought

the sublime is one of the most important moments in adorno’s aesthetics and has a special place in his understanding of modern art. adorno’s thinking is such that each of his concepts are combined several times in the context of an inquiry-like and dialectical method of connection and disconnection, to provide a multi-layered and complex intellectual system around that subject. of course, this does not provide a complete definition of the problem, because he believes that any kind of final solution will be a step in the direction of totalitarianism. based on this, the present article has focused on recovering the possibilities and strains of the concept of the sublime in adorno’s direct and indirect contributions, especially in works such as aesthetic theory and negative dialectics, in order to achieve a comprehensive understanding of its intertwining with other key philosophical and aesthetic concepts of his thought. this path starts from adorno’s reconceptualization of the traditional sublime and specifically kantian’s attitude and extends to its limits in relation to the inconsistencies of modern art and the realization of artistic truth. adorno, when confronted with an authentic and autotelic work of art, talks about a truth that goes beyond the range of philosophical concepts and is associated with the concept of non-identity. in this article, we will see that, what paves the way for such a truth, is sublime. this qualitative research has a descriptive-analytical and text-oriented approach and is based on adorno’s most important texts about art and aesthetics, as well as his other philosophical writings that can open a path to understanding his artistic ideas.