کلمه در قاب تصویر: تحلیل معناشناختی نقش نوشتار در نقاشی معاصر ایران (دهه‌های 1380 و 1390 خورشیدی)

چگونگی برهم‌‌‌‌کنش کلمات و تصاویر در ساخت معنا از موضوعات مهم هنر معاصر است. در هنر معاصر (از1970 میلادی به بعد)، هنرمندان، با ترکیب واژه‌‌‌‌ها و تصاویر، آثار هنری پیچیده و چندلایه‌‌‌‌ای خلق می‌‌‌‌کنند؛ بدین نحو شیوه‌‌‌‌های سنتی بیان‌‌‌‌گری هنر به چالش کشیده می‌‌‌‌شود. با توجه به سابقۀ دیرینۀ همنشینی کلمه و تصویر در هنرهای تجسمی ایران و استفاده از نوشته و خوشنویسی در نقاشی نوگرای ایران که امروزه به عنوان یکی از مشخصه‌‌‌‌های نقاشی ایرانی شناخته می‌‌‌‌شود، هدف پژوهش حاضر تبیین نقش نشانه‌‌‌‌های نوشتاری بر خوانش متن تصویری در نقاشی معاصر ایران است. از آنجا که هنر به عنوان یک نظام نشانه‌‌‌‌شناختی تولید محتوا شناخته می‌‌‌‌شود، مسئلۀ پژوهش حاضر این است که چگونه حضور واژه‌‌‌‌ها درون قاب نقاشی - که منجر به ترکیب دو نظام رمزگانیِ متمایز می‌‌‌‌شود - معنای تصاویر را تحت تاثیر قرار می‌‌‌‌دهد. بدین منظور پس از مطالعه و دسته‌‌‌‌بندی جامعۀ آماری که شامل نقاشی-نوشته‌‌‌‌های هنرمندان ایرانی در دو دهۀ 1380 و 1390 خورشیدی است،  آثار سه نقاش معاصر ایرانی که با رویکردهای متفاوت از نشانه‌‌‌‌های نوشتاری در نقاشی‌‌‌‌هایشان استفاده کرده‌‌‌‌اند به عنوان نمونه انتخاب شد. روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و میدانی است و از روش نشانه‌‌‌‌شناسی لایه‌‌‌‌ای برای تحلیل نشانه-معناشناختی نمونه‌‌‌‌های انتخابی استفاده شده است. نتایج بررسی‌‌‌‌ها نشان می‌‌‌‌دهد که حضور نوشتۀ داخل کادر نقاشی در هنر معاصر ایران کارکردهای متنوعی دارد؛ بدین ترتیب که نشانه‌‌‌‌های نوشتاری، گاه با تکیه بر صراحت بیانی گفتار، دلالت‌‌‌‌های ضمنی تصویر را محدود و خوانش متن تصویری را تسهیل می‌‌‌‌کنند و  گاه با توسعۀ بُعد ادراکی اثر و پس زدن محدودیت‌‌‌‌های ادراک دیداریِ صِرف بر کثرت دلالت‌‌‌‌های معنایی تصویر می‌‌‌‌افزایند. البته در مواردی نیز کارکرد بیانی نوشتار به نفع کارکرد بصری کنار می‌‌‌‌رود و نشانه‌‌‌‌های کلامی به نشانه‌‌‌‌های دیداریِ هویت‌‌‌‌مآبانه بدل می‌‌‌‌شوند.            

words in pictures: a semantic analysis of the role of written signs in contemporary iranian painting (from 2000 onwards)

the interrelation between words and images in creating meaning is one of the important principles of contemporary art. in contemporary art (from 1970 onwards), artists often combine words and images to create complex and multi-layered works that challenge the traditional notions of media and communication. considering the long history of the coexistence of word and image in the visual arts of iran and the use of writing and calligraphy in modern iranian painting, which is known today as one of the characteristics of iranian painting, the aim of this paper is to explain the role of written signs on the reading of visual text in contemporary iranian painting. we are concentrated on the question that, how does the presence of words in the frame of the painting affect the meaning and conception of an images? for this purpose, the works of three contemporary iranian painters who applied different approaches in combining written signs and pictorial signs in their paintings were studied. these painters are: khosrow hasanzadeh (b: 1963), fereydoun ave (b: 1945), and davood zandian (b: 1954). the method of collecting data is documentary and field study, and for semiotic-semantic analysis of selected samples the layered semiotics method was used. the studies show that the presence of written signs inside the frame of the painting in contemporary iranian art has various functions; from one side, the written signs sometimes limit the implicit meanings of the image by relying on the expressiveness of the speech and facilitate the reading of the visual text; and one the other side, written signs may add to the perceptual dimensions of the work and rejecting the limitations of mere visual perception, they also add to the multiplicity of the semantic implications of the image. by the way, in some cases, the expressive function of writing has been abandoned in favor of the visual function, and verbal signs have turned into visual signs of identity.