تحلیل انتقادی جنبش سقاخانه براساس مفهوم صنعت فرهنگ در اندیشۀ آدورنو

از قرن بیستم به این سو و با رواج یافتن اندیشهٔ انتقادی در بررسی و نقد هنر، یکی از اصلی‌ترین انتقادات به نظام ارزش‌گذاری آثار هنری، تعیین ارزش آن‌ها بر مبنای میزان فروش و اعتبار هنرمند در بازار جهانی است. رسانه‌های مختلف هنری ازجمله موسیقی، سینما، نقاشی و غیره به کالایی قابل‌مصرف بدل شده و تحت‌تاثیر نظام سرمایه‌داری و تحولات‌ سیاسی‌ اقتصادی کارکرد متفاوتی به خود گرفته‌اند. از نخستین جلوه‌های پدیدهٔ کالایی‌شدن هنر در ایران، ظهور جنبش سقاخانه در دههٔ چهل شمسی است. تحقیق حاضر در صدد است رابطهٔ آثار تولیدشده را، ذیل جنبش سقاخانه و بازار هنر، واکاوی کند. این پژوهش با تکیه بر مفهوم صنعت ‌فرهنگ در اندیشهٔ آدورنو در پی یافتن عواملی است که موجب شده برخی از آثار هنر سقاخانه به‌جای ارزش هنری و فرهنگی، ارزش اقتصادی و مبادله‌ای پیدا کنند. در این راستا، آثار هنری سقاخانه براساس چهار مولفه از آرای آدورنو تحلیل شده‌اند. طبق یافته‌های تحقیق حاضر، از دست‌دادن «اصالت و خودآیینی»، عدم «خودانگیختگی و فردیت»، «تکرارپذیری و بازتولید»، و «مصرف‌کنندگی مخاطب» از جمله ویژگی‌هایی هستند که ارزش اقتصادی و مبادله‌ای برای آثار جنبش سقاخانه رقم زده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که هنرمندان سقاخانه با از دست‌دادن مهم‌ترین شاخصه‌های هنر اصیل، همانند محصولات صنعت‌ فرهنگ به ابزاری برای تبلیغات بدل شدند.  این تحقیق با رویکردی کیفی و روش توصیفی تحلیلی است و شیوهٔ گردآوری اطلاعات بر اساس منابع مکتوب (کتابخانه‌ای آرشیوی) انجام شده است.

critical analysis of the saqqakhane movement based on the concept of culture industry in adorno's thought

determining the value of any work of art based on the number of sales and the reputation of the artist in the world market has always been one of the main criticisms against the valuation system from the 20th century onwards along with the spread of critical thinking in the study and criticism of artworks. various artistic media, including music, cinema, and painting have been regarded as consumable goods and assumed different functions under the influence of the capitalist system and politico-economic developments. the first moments of the emergence of this phenomenon in iran go back to the emergence of the saqqa-khane movement in the 1940s. the present article aimed to highlight the relationship between the works produced under this movement of art and the art market. based on the concept of the culture industry in adorno’s thought, the present study provides a critical analysis and seeks to identify factors that caused some of saqqa-khane’s artworks to find economic and exchange value rather than artistic and cultural value. in this regard, saqqa-khaneh artworks have been analyzed based on four components of adorno’s thinking. according to the findings of the present study, the loss of “originality and spontaneity”, lack of “spontaneity and individuality”,“repeatability and reproduction”, and “consumerism of the audience” are among the features that have determined the economic and exchange value in the works of the saqqa-khane movement. the study findings showed that saqqakhane artists, by losing the most important characteristics of original art, became an advertising tool, just as the products of the culture industry. this qualitative study has been conducted based on a descriptive-analytical approach using a library-based method of data collection.