از کنش‌گری تا ناکنش‌گری: تحلیل نشانه معناشناختی فرایند فروپاشی سوژه در آثار نقاشی واقع‌گرای ایران معاصر در دو دههٔ اخیر

 به دنبال تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در میانه دهه هفتاد، هنرمندان جوان در پی خواسته‌های اجتماعی و فرهنگی تازه به خلق آثاری پرداختند که در آن‌ها رویکردی انتقادی نسبت به مسائل جامعه داشتند. در چنین عرصه‌ای، موضوع و مضمون آثار به سمت واقع‌گرایی بیشتری پیش رفت و نقاشی واقع‌گرای اجتماعی در هنر ایران دوباره شکل گرفت. اغلب این نقاشی‌ها نشان می‌دهد که سوژه انسانی با تردید و بازاندیشی در باورها و ارزش‌های اجتماعی القاشده به وی و واپس زدن آن‌ها از سوژگی خارج و دچار فروپاشی می‌شود. از این رو در پژوهش حاضر، با هدف بهره‌مندی از مفهوم «ناکنش‌گری» در رویکرد نشانه معناشناسی به  تحلیل فرایند فروپاشی سوژه در آثار نقاشی واقع‌گرای ایران در دهه هشتاد و دهه نود، پرداخته شده است. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی و تحلیل آثار با استفاده از رویکرد نشانه معناشناسی گفتمانی مکتب پاریس انجام شده است. بر این اساس، رابطه بین سطح بیان و سطح محتوا در شکل‌گیری «ناکنش‌گری اجتماعی» آثار نقاشی واقع‌گرای ایرانِ دو دهه اخیر و چگونگی تولید معنا بررسی شده است و نظام‌های گفتمانی دیداری در تبیین ناکنش‌گری اجتماعی در نقاشی‌ها، مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. یافته‌ها حاکی از آن است که در این آثار، هنرمند با تضعیف گفتمان کنشی از طریق فرایند حذف حضور کنشی سوژه و راهبردهای نشانه معناشناختی دیداری از قبیل هنجارگریزی، خودکارگی سوژه، سوژه ناآگاه، به‌حاشیه ‌راندگی و تهدید سوژه، جایگاه کنش‌گران گفتمان هنری را تقلیل داده است؛ تا جایی که حضور ناکنش‌گر گفتمانی برجسته و سوژه دچار فروپاشی شده است. همچنین هنرمند با نشان دادن وضعیت فشاره‌ای و عاطفی سوژه در نظام گفتمانی ادراکی حسی از طریق تمهیدات بصری همچون تاریکی، چروکیدگی، زخم‌خوردگی و غیره به نظام گفتمانی شَوشی اضطراب و تشویش دست می‌یابد که به تبیین ناکنش‌گری منجر می‌شود.

from subject to non-subject: semiotic analysis of the process of subject collapse in contemporary iranian realist paintings in the last two decades

following the political and social developments in iran in the mid-1370s, young artists created critical works in the new social and cultural demands. in such an area, the subject of the works moved towards more realism, and social realist painting was re-formed in iranian contemporary art. these paintings show that the human subject has been indoctrinated with the opinion and rethinking of social beliefs and values, and by rejecting them, the subject is removed and collapses. therefore, the author aim to analyze the process of the collapse of the subject in the realist paintings of iran in the last two decade with benefit of the concept of “non-subject” in the discursive semiotics approach.  research method is descriptive-analytical way and analysis of the works by using the discursive semiotics of paris school. based on this, the relationship between the form of expression and the form of content in the formation of “social non-subject” in iran’s realistic paintings of the eighties and nineties, and the process of meaning production. also, visual discourse in explaining social non-subject in paintings, have been analyzed.the findings indicate that in these paintings, the artist weakens the actional discourse through the elimination of the reel presence of the subject and visual semiotics strategies such as norm-avoidance, subject’s automaticity, unaware subject, marginalized subject and subject’s threatened position. in this way the presence of discursive non-subject is highlighted and the subject has collapsed. also, by introducing the subject into the perceptual-sensory discourse and putting him under emotional intensity through visual arrangements such as darkness, wrinkles, wounds, etc., the artist achieves the modality discourse of anxiety and worry, which explains non-subject.