اقتباس و کوته‌نگاشت از متون ادبی در نگارگری؛ مطالعهٔ موردی: تحلیل سه روایت و نگارهٔ منتخب از خمسهٔ نظامی شاه طهماسبی

اقتباس از واژگان پرکاربرد برای بازگفت و تبیین گستره برگرفتگی و تاثیرپذیری متنی از متن یا متون دیگر است. نظر به جایگاه خاص و متعالی صورت و معنای قرآن کریم، نخستین تعریف‌ها از اقتباس، ناظر بر تاثیر و حضور این کلام وحیانی در متون ادبی است، اما رفته‌رفته توسّع معنایی یافته و به‌ویژه در مطالعات چند دهه اخیر، از اصطلاحات پرکاربرد در تبیین فرایندهای آفرینش آثار ادبی و هنری به‌شمار می‌رود. از هنرهایی که بسیار متاثر از متون ادبی است و به‌ویژه در نسخ خطی به زیباترین وجهی به تجلی درآمده، هنر نگارگری است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیل تطبیقی، و با هدف تبیین نحوه اقتباس نگارگران از متون ادبی و گستره تاثیر و حضور آن متون در نگاره‌ها، سه روایت و نگاره‌های مرتبط با آنها از خمسه نظامی شاه‌طهماسبی برگزیده شد. یافته‌های پژوهش آشکار می‌سازد از انواع مهم و شایع اقتباس در ساحت ادبیات، تلخیص یا کوته‌نگاشت است و چگونگی پیوند و ارتباط نگاره‌های متون مصور با متن ادبی را می‌توان ذیل این نوع، تحلیل و تفسیر کرد. نگارگر بی‌آنکه درصدد روگرفت و تکرار متن پیشِ رو باشد، با تخیل تیزپروازش متاثر از این متن و پاره‌ای از متون دیگر که در ذهن و ضمیر او نقش بسته است، به ترسیم نگاره‌ها می‌پردازد.

Adaptation and Abridgment of Literary Texts in Painting Case Study: Analysis of Three Selected Narrations and Paintings of Khamseh Nezami of Shah Tahmasebi

Adaptation is to use the commonly used words to retell and explain the extent to which a text is taken from and influenced by another text or texts. Due to the special and sublime position of the form and meaning of the Holy Quran, the first definitions of adaptation refer to the influence and presence of this revelatory word in literary texts, but it has gradually developed semantically and especially in the studies of recent decades it is one of the most widely used terms in explaining the processes of creating literary and artistic works. One of the arts that is very much influenced by the literary texts and is most beautifully manifested, especially in manuscripts, is the art of painting. In the present study, with the descriptive method and comparative analysis, and with the aim of explaining how the painters adapted from literary texts and the scope of influence and presence of those texts in the paintings, three narratives and related paintings were selected from Khamseh Nezami of Shah Tahmasebi. The research findings reveal that one of the most important and common types of adaptation in the field of literature is abridgment and summary, and state of the connection and relation of illustrated texts with the literary text can be analyzed and interpreted under this type. Without trying to copy and repeat the text ahead, the painter draws the drawings with a sharp imagination influenced by this text and some other texts that are engraved in his mind and conscience.