مراتب نمادهای کیمیاگری در تناظر با عرفان و هنر اسلامی

کیمیاگری حکمتی کهن بوده که علاوه بر پیوند با علوم مختلف، با دین و عرفان نیز ارتباط داشته است. در اسلام بسیاری از اذکار و اعمال مرتبط با عرفان از کیمیا نشات گرفته و عرفان نیز متقابلاً تاثیر زیادی بر روند گسترش کیمیا بین مسلمانان داشته است. کیمیاگری در ماهیت با عرفان اسلامی هماهنگ است؛ زیرا از سرچشمه‌ای قدسی نشات می‌گیرد. بُعد روحانی همواره ارجح بر ابعاد مادی و ملموس کیمیاگری و رکن اصلی آن محسوب می‌گردد که در صورت حذف، مقام کیمیا به جایگاهی پایین‌تر در بین انواع علوم غریبه نزول می‌یابد و دیگر کیمیا نخواهد بود. با توجه به اینکه عرفان در شاکله هنر اسلامی سهیم بوده، امکان تشابه و تناظر نمادهای کیمیاگری در هنر اسلامی وجود دارد؛ بنابراین شناخت نمادهای کیمیاگری و چگونگی تجلی آن‌ها در هنر اسلامی حائز اهمیت است. اینکه نمادهای کیمیاگری چه ویژگی‌هایی دارند و چه تاثیری بر هنر اسلامی داشته‌اند، سوال این پژوهش و دستیابی به نحوه تجلی این نمادها در هنر اسلامی، هدف این پژوهش است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی و با تاکید بر رویکرد سنت‌گرایانه و کلیت‌گرا انجام‌ گرفته، نمادهای کیمیاگری مرتبت‌بندی شده و با اصول هنر و عرفان اسلامی مقایسه شده‌اند. درنهایت این نتیجه به‌دست آمد که نمادهای کیمیاگری با مفاهیم عرفانی که شکل‌دهنده مهم‌ترین ویژگی‌های هنر اسلامی هستند، متناظر و هماهنگ هستند. قواعدی چون نگرش توحیدی، حرکت دایره‌وار و حلزونی نقوش، اهمیت کمال به‌عنوان هدف غایی، انعکاس عالم اکبر در عالم اصغر به‌عنوان اصول مشترک میان هنر و عرفان اسلامی و کیمیاگری هستند. این نکته، با توجه به قدمت بیشتر کیمیا، تاثیر کیمیا را بر هنر اسلامی نشان می‌دهد.

Manifestation of Alchemy Symbols in Corresponding with Islamic Mysticism and Art

Alchemy is an ancient science that has been associated with various sciences, religions and mysticism. In Islam, many mystical prayers and practices have originated from the transcendental sciences, and mysticism has had a great impact on the spread of alchemy among Muslims. The nature of alchemy is in harmony with Islamic mysticism; because they branch out from sacred sources. If the spiritual part is eliminated, which has always prevailed over the tangible dimensions of alchemy and is the main pillar of alchemy, the status of alchemy will be reduced to a lower position among the various transcendental sciences and it will no longer be alchemy. Considering that Islamic art is formed from the rules of Islamic mysticism, it is possible to find similarities and correspondences between the symbols of alchemy in Islamic art, and therefore it is important to know the symbols of alchemy and how they manifest in Islamic art. What are the characteristics of alchemical symbols and what effect have they had on Islamic art? The question the aim of this research, and of this research is to see how the manifestation of these symbols in Islamic art is is achieved in This research has been done in a descriptiveanalytical manner with a traditionalist and holistic approach. In order to reach the answer, the symbols of alchemy have been defined and ranked and compared with the principles of Islamic art and mysticism. Finally, it was concluded that the symbols of alchemy correspond and are in harmony with the mystical concepts that shape the most important features of Islamic art. Principles such as monotheistic attitude, circular and spiral movement of motifs, the importance of perfection as the ultimate goal, the reflection of the greater world in the lesser world are seen as common principles between Islamic art and mysticism and alchemy. This point, considering the older history of alchemy, shows the influence of alchemy on Islamic art.