مطالعهٔ ارتباط «اساطیر ترکی - مغولی» با نقشِ «درختِ» نگاره‌های شاهنامهٔ دموت و جامع‌ التواریخ (با رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی)

مطالعه نگاره‌های شاهنامه دموت و جامع ‌التواریخ با تکیه صِرف بر متن روایت در برخی موارد، درک چندان درستی از نشانه‌های موجود در نگاره‌های مذکور را به دنبال نداشته است. شاهنامه فردوسی، یک متن ادبی با محوریتِ زبان شعری و متعلق به گفتمان »ایرانی « و جامع ‌التواریخ، یک متن تاریخی و محصول گفتمان »ایلخانی « است. در صورتی‌که شاهنامه دموت و نسخه مصور جامع ‌التواریخ، متون هنری با محوریتِ زبان تصویر و متعلق به گفتمان »نگارگری ایلخانی « هستند. تحلیلِ نگاره‌های نسخ مصور، باید بر اساس سپهرنشانه‌ای »نگارگری ایلخانی « صورت بگیرد؛ آن سپهر نشانه‌ای که روایت‌های شاهنامه و جامع ‌التواریخ به عنوان »نه‌متن « را یا به صورت مستقیم و با ساز و کار ترجمه بینانشانه‌ای و یا با عبور دادن از فیلتر فرهنگ ترکی مغولی و از طریق ترجمه بینافرهنگی وارد »متنِ « تصویری خود کرده است. هدف از این پژوهش، مطالعه آن دسته از نشانه‌های مربوط به »درخت « در منتخبی از نگاره‌های شاهنامه دموت و جامع ‌التواریخ می‌‌باشد که با مکانیسم ترجمه بینافرهنگی از سپهر نشانه‌ای ترکی مغولی وارد سپهر نشانه‌ای نگارگری ایلخانی شده‌اند. این پژوهش با هدف بنیادی و به شیوه توصیفی تحلیلی بوده و در آن از روش نشانه‌شناسی و رویکرد نشانه‌شناسی فرهنگی یوری لوتمان انجام شده است. اصلی‌ترین یافته پژوهش، حاکی از آن است که نشانه »درخت « در نگاره‌های مذکور، دربردارنده مفاهیم اساطیری ترکی مغولی از قبیل مادر بودن و قدرت آفرینشگری، قدرت و سلطنت بخشی، محافظت از وطن و خاقان، اعطاگری قوه شکست‌ناپذیری و نیروبخشی جسمانی به قهرمان، گذرگاه بودن برای ورود به عالم دیگر، حضور تقدس‌گونه در مراسم مهم و جایگاه بودن برای دفن جسد خاقان و شامان، می‌‌باشد.

An Investigation of the Relevancy between Turco-Mongol Mythologies and the Motif of Tree in the Demotte Shahnameh and Jami al-Tavarikh from a Cultural Semiotic Point of View

In the view of a wider audience, the interpre tations of book paintings from the Demmote Shahnama have never been the subject of detailed semiotic studies. While Ferdowsi rsquo;s Shahnama is a literary context with axial at tention to the lyricism that appeared in the Iranian pretext, Jami alTavarikh is basically a historic source in which the pictorial language of the Ilkhanid context remained the main fo cus of attention. It is quite possible to pinpoint an Ilkhanid background to both the Demotte Shahnama and Jami alTavarikh. A fresh look at the Great Mongol Shahnama rsquo;s book paint ings is essential based on the semiosphere ap proach in a way that epic narrations from the general texts of Shahnama and Jami alTav arikh have been considered as a nontext and filtered through the TurcoMongol culture in an implicit way or even accepted an explicit transsemiotic mechanism and introduced in a completely various pictorial language as a result of transcontinental influence. The aim is to study those codes related to the ldquo;Tree rdquo; in the two stunning book paintings from the De motte Shahnama and Jami alTavarikh that are entered into the realm of the Ilkhanid semio sphere through the transcontinental cultural translation.This paper is a basic one that rests on descrip tiveanalytical methodology and the cultural semiotic approach developed by Yuri Lutman. What results clearly suggest is the significant concept of tree in TurcoMongol myths in cluding the power of generation and creation, the source of invincibility for heroes, protec tion and security for both country and the king himself, a passage to enter the after here, the holy presence in royal ceremonies as well as a sacred location indicating the place of the Sahmans and Khans tombs.