نقاشان زن و بازنمایی جنسیت در هنر ایران مدرن

مواجهه ایران با غرب در سده های اخیر هم راستا با متحول ساختن کلیه وجوه زیست فردی و اجتماعی ایرانیان موجب شکل گیری ایده برابری اجتماعی و بطور خاص برابری زن و مرد و به راه افتادن جریانات زنان شد. این جریانات که با فعالیت زنان در چارچوب تشکل ها و نشریات و با رویدادهای مشخص تاریخی نظیر واقعه کشف حجاب به عرصه عمومی راه پیدا کرد، بازتابی عینی در هنر رسمی ایران دردوره های مشروطه و پهلوی نداشت. این مقاله به بررسی تاثیر و تاثرات اوضاع اجتماعی بر نقاشی این دوره می پردازد. آیا نقاشان شامل زن و مرد به تغییرات اجتماعی مرتبط با جنسیت التفات داشته اند؟ آیا نقاشی را به عنوان بستری برای انعکاس نقطه نظرات آگاهانه خود در این باره به کارگرفته اند؟ اگر چنین نیست علل عدم بازتاب جریانات اجتماعی مرتبط با زنان و جنسیت چه می تواند باشد؟ پاسخ را در مکتب نقاشی کمال الملک از زمان تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه (1290 ش) و نقاشی مدرنیستی ایران از میانه دهه 1320 تا پایان دهه 1330 جستجو می کند. نقد فمنیستی هنر که از دهه های 1960 و1970 در تاریخ نگاری و نقد هنر در غرب رواج یافت نقش و موقعیت زنان در تولید هنر و تصویر آن ها در آثار هنری را مورد توجه قرار می دهد. این مقاله در حل مسائل خود از مفاهیم «عاملیت» و «بازنمایی» بهره می جوید. نتایج پژوهش نشان می دهد محوریت یافتن ایده مدرن /غربی شدن و ایده آل طبیعی سازی در نقاشان مکتب کمال الملک و دغدغه هویت ملی و ریختن محتوای بومی در ظرف هنر مدرنیستی قرن بیستم در میان هنرمندان نوگرای ایران مانع انعکاس محتوای اجتماعیِ معطوف به جنسیت شده است. زنان نقاش در هر دو دوره هم به لحاظ تعداد و هم از نظر کیفیت حرفه ای گری در قیاس با مردان همدوره خود سطح نازل و امکانات ناچیزی داشتند. از منظر بازنمایی تصویر زن در میان نقاشان هر دو دوره عنصری که بتوان آن را واجد وجهی انتقادی نسبت به وضع زنان به حساب آورد دیده نمی شود. در عوض نقاشان زن و مرد در هر دو دوره رویکردی ناآگاهانه و بی توجه در تثبیت کلیشه های جنسیتی در پیش گرفتند. اگرچه برخی از نقاشی های این دوره راوی تغییرات واضحی همچون رفع حجاب زنان هستند اما نشانی از کنش آگاهانه واجد عاملیت برای تغییر بسوی برابری زن و مرد در آن ها پیدا نیست.

Women Painters and Representation of Sexuality in the Art of Modern Iran

Along with transforming whole aspects of Iranian rsquo;s personal and social lives, Iran rsquo;s encounter with the West in current two centuries led to forming the general idea of social equivalence as well as particular concept of equality between men and women. Although these notions found their way to the public sphere through women rsquo;s formations and journals and also some specific historical events such as Reza shah rsquo;s unveiling of women (1935), they weren rsquo;t reflected in Iran rsquo;s established art scene of the era. This article searches for interactions between painting and social status in this period. Whether painters have had any notion about social changes regarding sexuality? Whether they rsquo;ve used their media to reflect their conceptions about it? If it rsquo;s not so whatthe reasons could be? This article tries to find answers to such questions in the duration from foundation of Kamalalmolk painting school in 1911, then it goes to modernist paintings of the mid1940s to the end of 1950s. The method for this research is feminist critique utilizing the concepts of agency and representation. The research shows that centrality of the ideas of modernization/westernization and the concern of modeling in Kamalalmolk school of art and the obsession of national identity among modernist artists of 19301950s prevented them to reflect aforementioned social content. Women painters of the two group in both aspects of quantity and professionality as painters were in a low position comparing their male fellows. In representing women there is nothing to be interpreted as a critical content according to women status in paintings of both groups. Instead male and female painters of both styles showed up to take an unconscious uncaring approach in conformation and reproduction of sexual paradigms. Although few paintings of this period indicates obvious alterations in women situation like unveiling of women, it cannot be seen a as a sign of a conscious action containing agency to change toward sexual equality.