آسیب‌شناسی نظام مالیاتی ایران

آسیب‌شناسی نظام مالیاتی کشور در چارچوب ارکان سه‌گانه آن نشان‌دهنده نقاط ضعف هر یک از ارکان می‌باشد و این نقاط ضعف از علل ناکارامدی نظام مالیاتی می‌باشند. در ارتباط با رکن قوانین و مقررات مالیاتی می‌توان نقاط ضعفی از جمله پیچید‌گی و عدم جامعیت، وجود معافیت‌های کلی، گسترده و در عین حال ناکارامد، ضعف در ضمانت‌های اجرایی و محدودیت در پایه‌های مالیاتی را احصا نمود. در خصوص سازمان اجرایی یا دستگاه مالیـات‌ستان به‌عنوان مجری قوانین و مقررات مالیاتی نیز می‌توان به نقاط ضـعفی هـمانند ضعف در زیرساخـت‌های فناوری اطلاعات و به‌تبع آن عدم به‌کارگیری گسترده از فناوری اطلاعات در انجام امور، عدم‌وجود و بهره‌مندی از پایگاه جامع اطلاعات مودیان، عدم ارتباط اطلاعاتی و آماری میان تشکیلات اجرایی، ساختار تشکیلات اجرایی گسترده مبتنی بر الگوی پیمانه‌ای و فرایندهای ناکارامد مالیاتی را ذکر نمود. در ارتباط با مودیان مالیاتی که در واقع همان مخاطبان دستگاه مالیات‌ستان می‌باشند بررسی‌ها نشان از وضعیت نامطلوب تمکین مالیاتی به‌ویژه تمکین داوطلبانه آحاد مردم کشور نسبت به نظام مالیاتی دارد که ریشه آن علاوه بر نواقص موجود در 2 رکن دیگر تا حدود زیادی در فرهنگ جامعه نهفته است. برایند ناکارامدی ارکان سه‌گانه نظام مالیاتی منجر به بروز مشکلات و چالش‌هایی برای این نظام گردیده که تداوم آنها در سالیان متمادی آنها را به ویژگی‌ها و مشخصات نظام مالیاتی کشور تبدیل نموده است که از جمله آنها می‌توان به نسبت پایین مالیات‌ها به تولید ناخالص داخلی، سهم پایین مالیات‌ها در منابع عمومی دولت، سهم پایین مالیات‌ها در تامین هزینه‌های جاری دولت، هزینه‌های بالای وصول مالیات، تمکین نامناسب مالیاتی آحاد جامعه، عدم تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی، روش سنتی تشخیص و وصول مالیات، معافیت‌های مالیاتی گسترده و ناکارامد، وجود وقفه‌های مالیاتی و ضعف نظام اطلاعات مالیاتی اشاره نمود.