تحلیل آسیب‌شناسانه توسعه متوازن منطقه‌ای در برنامه‌های توسعه کشور

اگرچه برنامه‌ریزی توسعه در ایران از دهه 1320 مورد توجه قرار گرفت، اما همچنان از منظر توسعه متوازن و توجه به مسئله عدالت منطقه‌ای در توسعه پیشرفت چندانی ایجاد نشده است و حجم عظیم منابع انسانی، مالی و طبیعی مصرف‌شده با دستاوردهای به‌ دست ‌آمده تناسبی ندارد از این‌ رو، ضرورت دارد تا رویکرد حاکم بر نظام برنامه‌ریزی کشور با تمرکز بر مسئله توسعه متوازن مورد کنکاش و بررسی تحلیلی و انتقادی قرار گیرد و نقاط ضعف و قوت برنامه‌های توسعه و چالش‌های آن شناسایی شود. اگرچه تاکنون مطالعات مختلفی در این زمینه انجام‌گرفته ولی ضروری است تا آسیب‌شناسی جامعی از چالش‌ها و نقاط ضعف برنامه‌ریزی توسعه از منظر توسعه متوازن و منطقه‌ای انجام گیرد و پژوهش‌های انجام‌گرفته در این زمینه در قالب منظمی ارائه شود کما اینکه پژوهش‌های انجام‌شده تاکنون، اغلب با دامنه محدود و عدم توجه به جمیع ابعاد این مسئله انجام‌گرفته است. در این مقاله، ابتدا تجربه نزدیک به 70 سال برنامه‌ریزی توسعه در ایران از حیث توجه به مسئله توسعه متوازن و منطقه‌ای مورد بررسی قرارگرفته است و به بررسی نقاط ضعف و قوت برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب در مورد توسعه متوازن و منطقه‌ای پرداخته است. این مقاله سپس به آسیب‌شناسی جامعی از چالش‌های موجود در راه توسعه متوازن منطقه‌ای در کشور برحسب درجه اهمیت و اثرگذاری پرداخته و سعی کرده است با جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات از پژوهش‌های پیشین و با نظم‌دهی به ابعاد مختلف چالش‌ها و نقاط ضعف در سه سطح پیش‌نیازهای برنامه‌ریزی، فرایند برنامه‌ریزی و محتوای برنامه‌ها، مخاطبان را در درک و رفع آن‌ها یاری کند. دسته‌بندی منظم چالش‌ها نشان می‌دهد که وجود چالش مفهومی نسبت به توسعه متوازن، مشکل تعریف منطقه، تخصیص منابع مالی و نظام برنامه‌ریزی متمرکز از جمله مهم‌ترین نقاط ضعف در فرایند توسعه متوازن در کشور است.

The Pathological Analysis of Regional Balanced Development in National Development Plans

Even though the development planning in Iran has been applied since the 1940s, it has not still made much progress in terms of balanced development as well as the regional justice in development and a huge amount of human capital, financial and natural resources which are consumed, have obtained few achievements. Therefore, it seems necessary to examine and analyze critically the dominant approach in the country rsquo;s planning regime, focusing on the issue of balanced development, and identify the strengths, weaknesses and challenges of development plans. Although many studies have been done to undertake this issue, it is necessary to study a comprehensive pathology of challenges and weaknesses of development planning in terms of balanced and regional development. As the studies have been done so far, often have covered limited scope with little attention to all aspects of development planning, it is necessary to put them in an order. Therefore, in this paper, at first Iran development plans with respect to regional balanced development are reviewed for almost seven decades and after that, the strengths and weaknesses of development plans after the Islamic Revolution have been analyzed in terms of regional balanced development. This article then provides a comprehensive pathology for the challenges of regional balanced development based on its significance and impacts. As a result, this paper tries to explain the related challenges and help to resolve them through categorizing previous studies and organizing different aspects of the challenges and weaknesses at three levels of preplanning, planning and postplanning. The categorization of challenges shows the most important weaknesses in the process of balanced development in Iran which included a conceptual challenge toward balanced development, the problem of defining the region, allocating the financial resources and centralised planning system.