ارزیابی عوامل موثر بر پذیرش پول دیجیتال بانک مرکزی در ایران

پیشرفت فنّاوری صنعت پرداخت را متحول کرده است. در رقابت بین اسکناس و مسکوک و ابزار‌های جایگزین نظیر کارت‌های بدهی و پرداخت‌های موبایلی، موضوع جایگاه پول دیجیتال بانک مرکزی (cbdc) در سال‌های اخیر مطرح و بحث‌برانگیز شده است. در این پژوهش، عوامل مؤثر در پذیرش cbdc توسط عموم را در دو بخش بررسی میکند. تقاضا برای پول در بعد کلان، مجموعه‌ای از تقاضا برای کارکردهای مختلف پول چون ابزار پرداخت و تقاضا برای نوعی دارایی است. با استناد به نظریه‌های متعارف تقاضای پول، این تقاضا را در بلندمدت بررسی می‌کنیم. چون cbdc ماهیتا پول فرمانی (fiat money) است که ویژگی‌های مشابهی مانند پول دارد. به دو دلیل cbdc رقیب اسکناس نیست و جانشین بهتری برای سپرده‌های دیداری است. اولاً اسکناس دارای ویژگی منحصر به فردی (چون ناشناس‌بودن) است. ثانیاً، نسبت اسکناس به m1 در سال‌های اخیر به‌علت جانشین شدن با سپرده‌های دیداری به یک سطح حداقل (تقریباً 10 درصد) رسیده است. با چنین درکی از cbdc، نتایج مربوط به سپرده‌های دیداری را م‌یتوان به تقاضای cbdc‌ منتسب ‌کرد. در این بررسی، با استفاده از داده‌های تعداد کارت‌خوان‌های فروشگاهی، کارت‌های بدهی، و تعداد خودپردازها، یک الگوی لاجستیک برای محاسبهٔ شاخص توسعهٔ دیجتال در اقتصاد ایران برآورد می‌شود. تاثیر مثبت و معنادار این شاخص توسعه بر تقاضای سپرده‌های دیداری به‌عنوان تقریبی برای تقاضای cbdc و تأثیر منفی و معنادار آن بر تقاضای اسکناس، یکی از نتایج به‌دست‌آمده است. در بخش دوم، cbdc به‌عنوان ابزار پرداخت مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این بخش، عوامل مؤثر در پذیرش cbdc را در چهار گروه عوامل فنّاورانه، جمعیت‌شناختی، مالی-اقتصادی، و اجرایی تقسیم‌بندی می‌کنیم.

evaluation of factors affecting the acceptance of central bank digital currency in iran

technological advancements have transformed the payments industry. in the competition between banknotes and alternative instruments such as debit cards and mobile payments, the question of central bank digital currency (cbdc) has emerged in recent years and sparked much debate. this research examines the factors influencing public adoption of cbdc in two parts. from a macroeconomic perspective, demand for money encompasses the demand for the various functions of money—such as a means of payment and as a type of asset. drawing on conventional theories of money demand, we analyze this demand over the long term. since cbdc is essentially fiat money with characteristics similar to physical currency, but does not compete with cash due to the latter’s unique features (e.g., anonymity), it serves as a better substitute for demand deposits. with this view of cbdc, the findings related to demand deposits can be attributed to cbdc demand. in this study, using data on the number of point-of-sale (pos) terminals, debit cards, and atms, a logistic model is estimated to calculate a digital development index for iran’s economy. one key result is the positive and significant effect of this digital development index on demand for demand deposits (as a proxy for cbdc demand), and its negative and significant effect on demand for banknotes. in the second part, cbdc is examined as a payment instrument. here, the factors influencing cbdc adoption are categorized into four groups: technological, demographic, financial-economic, and operational.