تحلیل انتقادی شاخصۀ معنای زایشی به‌ عنوان مبنای دیدگاه شفاهیت قرآن

توجه به زمینه‌های نزول قرآن، امری است که از همان عصر نزول قرآن مدنظر عالمان این عرصه بوده است. این اهتمام در خلال مباحث متقدمشان دربارۀ نزول و اسباب نزول و نیز مباحث متاخر بینامتنیت مشاهده می‌شود. در این میان، شفاهیت قرآن، یکی دیگر از این حوزه‌هاست؛ با این تفاوت که توجه به زمینه‌های شکل‌گیری آیات قرآن را رکن رکین قرآن‌پژوهی و فهم قرآن می‌‌داند. دیدگاه شفاهیت قرآن، کلام مقدس مسلمانان را به‌سان نمایشنامه‌ای می‌بیند که پیامبر و همه اقتضائات معاصر او در شکل‌گیری آن نقش فعال دارند و آنها را از شنونده‌ صرف به عنصر فعال تبدیل می‌کند؛ از این رو، دیدگاه مذکور، متن‌بودگی قرآن را ساحتی غیر اصیل می‌داند و اصالت را به مشافهه میان پیامبر و عصر او می‌دهد. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی، ضمن بررسی آرای باورمندان به دیدگاه شفاهیت قرآن همچون آنگلیکا نویورث، ویلیام آلبرت گراهام، دانیل مدیگان و ... و نیز تفکیک دو ساحت معنا و قالب در هر اظهار زبانی، پیوند وثیق میان این دیدگاه و مباحث هرمنوتیک فلسفی، به‌خصوص در شاخصه زایشی‌بودن معنا را تبیین و نتایج به‌دست‌آمده از آن را نقد کرده است. حاصل آنکه به نظر می‌رسد عدم تفکیک درست میان دو تقریر از شفاهیت و همچنین، توجه‌نداشتن به تفاوت میان معنا و معناداری، پایه‌های متزلزل شاخصه زایشی‌بودن معنا را شکل داده‌اند که در بخش نقد به آن توجه شده است.

critical analysis of productive meaning component as the basis of the qur’an’s orality theory

attention to the context of the revelation process has been an important topic in qur’anic studies from the time of islam’s genesis. this can be seen through many topics like the cause of revelation (sha’ni nūzūl), the occasion of revelation (’asbābūn nūzūl), intertextuality and etc. orality is also one of these topics that consider the qur’an as a drama in which the prophet and his era are in an active dialogue. hence, this theory knows the textuality of the qur’an as a secondary component that hides the active process of revelation. the present study with a descriptive-analytical method through investigating the viewpoints of the intended theory’s believers and also separating the sense and form of each lingual expression has proven the firm linkage of the orality theory and philosophical hermeneutics issues, especially in productive meaning and has critiqued its’ conclusions. finally, it seems that the inattention to the distinction between two orality’s explanations and also ignoring the difference between sense and significance are two main imperfections of this theory.