تحلیل زبان‌شناختی از آیات پایانی سوره مبارکه حمد بر مبنای استعاره قرآنی «حیات دینی به‌مثابۀ سفر»

قرآن کریم بارها از استعاره‌هایی بهره برده است که با الهام از نهاد حمل‌ونقل و مولّفه‌های تشکیل‌دهندۀ آن در بافت نزول سامان یافته‌اند. آن کلان‌استعاره که مبنایی برای ساختِ دیگر استعاره‌ها در این حوزه قرار گرفته، صورت‌بندیِ حیات دینیِ انسان بر مبنای جابجایی و سفر است که اصلی‌ترین نمونۀ آن در آیات پایانی سوره مبارکه حمد دیده می‌شود. این پژوهش با هدفِ ارائۀ تحلیلی زبان‌شناختی از آیات شریفه حمد/6-7 کوشیده است با رویکرد ریشه‌شناسی سامی، به بازتفسیر مفاهیمِ به‌کاررفته در این آیات همّت گمارد و استعارۀ ساخت‌یافته در آن را به بحث گذارد. این مطالعه نشان می‌دهد «صراط مستقیم» در بافت نزول، اشاره به راههای روسازی‌شده و برخوردار از منزلگاههای بین‌راهی دارد که درنتیجه، پیمایشِ آن را برای مسافران سهل می‌سازد. همچنین، این مطالعه نشان می‌دهد برخلافِ دیدگاههای تفسیری رایج، آیه پایانی سوره مبارکه حمد، زبانِ استعاره را به خدمت گرفته و سه وضعیتِ گوناگونِ مسافران در جادۀ هدایت را به تصویر کشیده است.

the linguistic analysis of the final verses of surah al-ḥamd with special emphasis on the qur’anic metaphor religious life as a journey

the holy qur’an has repeatedly used metaphors made from concepts that are related to the institution of transportation and its components in the context of revelation. the main example of these kinds of metaphors occurs in the final verses of surah al-ḥamd, in which the religious life of human beings is considered as a movement or travel. providing a linguistic analysis, the present research is an attempt to (a) study the metaphors of q. 1:6-7, and (b) reinterpret the qur’anic concepts based upon semitic etymology. this study shows that the qur’anic phrase al-ṣirāṭ al-mustaqīm refers to the paved way with intermediate stops, which, as a result, make it easy for travelers to navigate. moreover, this study reveals that contrary to the prevalent exegetical views, the last verse of surah al-ḥamd refers to the three different types of travelers on the path of guidance metaphorically.