معناشناسی توصیفی دو واژۀ قرآنی «فعل» و «عمل» با تاکید بر روابط همنشینی

این مقاله درصدد بررسی معناشناسی توصیفی دو واژۀ «فعل» و«عمل‌«، با تحلیل ارتباط معنایی آنها در یک حوزۀ معنایی است که با محور همنشینی قصد تبیین جایگاه آنها را در قرآن کریم دارد؛ بنابراین، ازجمله مهمترین راههایی که ادبپژوهان، امروزه در علم معناشناسی به آن توجه‌ داشتهاند، شناخت معنای واژگان از منظر همنشینی است؛ یعنی با قرارگرفتن واژه‌ها در کنار هم، معنای خاص پیدا می‌کنند؛ بدین سبب واژه‌هایی که در قرآن قریب‌المعنی هستند، از ذکر هرکدام از آنها در جایگاههای مختلف و خاص، هدف مشخصی دنبال می‌شود؛ واژه‌هایی که در برخی مصادیق با هم مشترکاند و تفاوت‌های دلالتی نیز دارند. این جستار بر آن است تا با روش توصیفیتحلیلی به بررسی دو واژۀ «فعل» و«عمل» با استفاده از رابطۀ همنشینی بپردازد که بیشترین بسامد را در سیاق قرآنی دارند. نخست به معنای اصلی این دو واژه، یعنی معنای مادی، پرداخته می‌شود، سپس تبیین این دو واژه در کاربرد قرآنی آنهاست. نتیجه حاصل اینکه این دو واژه در بازنمایی آیات نهتنها به یک معنا نبوده‌اند، هیچ‌کدام از آن‌ دو را نمیتوان جایگزین و جانشین یکدیگر قرار داد. بر این اساس، واژۀ « فعل» در مفهوم‌سازی الهی، دلالت بر تاثیرگذاری، ایجادکردن و انجام کاری دارد که به شدت یا سریع و گذرا و با قصد و نیّت یا بدون قصد و برنامه باشد؛ به همین سبب، در رابطۀ همنشینی، واژۀ «فعل» بیشترین رابطه همنشینی را با واژه «الله» دارد؛ درنتیجه، خداوند برای توصیف انجام کار خویش که با جدیّت و سرعت انجام می‌گیرد یا تاثیرگذار اصلی برای انجام هر کاری به خواست و اراده او بستگی دارد، واژه «فعل» را به کار گرفته است تا کننده کار را در کانون توجه قرار دهد؛ اما مفهوم‌سازی واژۀ «عمل» به انجام کاری دلالت می‌کند که مداوم و با علم و اختیار و به همراه تلاش و کوشش، هدفمند باشد؛ به همین سبب، واژۀ «عمل» بیشترین رابطۀ همنشینی با «ایمان» و «کفر» دارد که بیانکنندۀ انجام کارهای خوب یا بد بهصورت مستمر است و درنتیجه، محاسبه و دادن جزا و پاداش الهی نیز با «عمل» صورت می‌گیرد؛ به همین دلیل، برای نمایاندن این هدف، واژۀ «عمل» در کانون توجه قرار می‌گیرد.

descriptive semantics of the two qur’anic words fe’al and amal based on syntagmatic relations

this article aims to investigate the descriptive semantics of the two words fe’al and amal, by analyzing their syntagmatic relations in a semantic domain that aims to explain their place in the holy quran with the axis of companionship. one of the most important ways that are of interest to literary scholars in the science of semantics today is knowing the meaning of words in terms of syntagmatic relations; that is, by placing the words together, they obtain a special meaning. for this reason, the words that are close in meaning in qur’an follow a specific purpose being mentioned in different and special positions. words that are common to each other in some cases and also have differences in meaning, need to be proved. this research aims to apply the descriptive-analytical method to two words fe’al and amal using the syntagmatic relations which have the highest frequency in the quranic context. first, the main meaning of these two words, which is the material meaning, is discussed based on dictionary books. then, the quranic usage of these two words is explained. the result is that these two words in the representation of the verses do not have the same meaning, nor can they replace one another. therefore, the word fe’al in divine conceptualization refers to influencing, creating and doing something that is intense, or fast and transitory, with or without intention and plan. for this reason, in relation to companionship, the word fe’al has the most companionship relationship with the word allah. as a result, god uses the word fe’al to describe doing his work, which he does with seriousness and speed, or to show that his desire and will affect doing something, to put the doer in the center of attention. however, the conceptualization of the word amal implies doing something with continuous effort and with knowledge and discretion. for this reason, it has syntagmatic relation with faith and disbelief, which are expressions of the results of good or bad deeds in a continuous manner, and as a result, the divine punishment and reward to judge human acts is shown by the word amal.