معناشناسی ضرّ در قرآن کریم با تاکید بر روابط همنشینی و جانشینی

ضرّ از واژگان کلیدی و پربسامد در آیات قرآن کریم است که در تبیین حوزۀ معنایی رنج و سختی در جهان‌بینی قرآنی نقش مهمی دارد. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی، مفهوم ضرّ را از دیدگاه قرآن کریم تبیین کرده است؛ زیرا معناشناسی با نگاه تحلیلی و دقیق به متن، روشی سودمند برای دستیابی به معنای حقیقی کلمه است. با بررسی واژه ضرّ با رویکرد هم‌زمانی مشخص شد ضرّ بر محور همنشینی فعلی با افعالی همچون مسّ و کشف و بر محور همنشینی اسمی با مفهوم باس، نفع، نعمت، رحمت و سرّاء و بر محور جانشینی با واژه شرّ، عذاب و رجز در یک حوزۀ معنایی قرار می‌گیرد؛ ازاین‌رو ضرّ زیانی دنیوی و در حوزۀ آسیب‌های فردی و از سنن الهی است که وجود انسان را به کام خود می‌گیرد؛ همچون پرده‌اى بر چهرۀ جان و تن انسان مى‌افتد و چهرۀ سلامت، آسایش و آرامش را مى‌پوشاند. این ضرر در حدی است که شخص از دیگران قطع امید می‌کند و تنها خدا را می‌خواند و وسیله‌ای برای متنبه‌شدن، امتحان، رشد و رسیدن به مقام والا است؛ بنابراین، ضرّ لزوماً معنای منفی ندارد و ممکن است باوجود ظاهر ناخوشایند نتایج و آثار مثبت داشته باشد.

The semantics of ḍarr in the Holy Quran with an emphasis on syntagmatic and paradigmatic relations

Ḍarr is a key and frequent word in the verses of the Holy Quran, which plays an important role in illustating the semantic field of “suffering and hardship” in the Quranic worldview. The present study investigates the concept of “ḍarr” from Quranic perspective using semantic methods since semantics with an analytical and accurate perspective is a useful way to achieve the true meaning of words. By examining the word ḍarr with a concurrent approach, It is found that the word ḍarr in a verbal paradigmatic axis with verbs reach and descover is in the same semantic field and in a nominal paradigmatic axis is with the concept of hardness and “benefit, blessing, mercy, and Happiness” and in a syntagmatic axis is in the same semantic field with the words evil and torment and shakiness”. Hence, the word ḍarr means “mundane loss” so it’s an “individual harm”. It is also a divine tradition that controls the existence of humans. It falls on the human being like a veil and covers the face of health, comfort and, tranquility. This kind of ḍarr is so great that one despairs others and trusts only in God. It is also a tool for “punishment, trial, growth” and “attaining a high position”.  Therefore, ḍarr does not necessarily have a negative connotation and may have positive results and effects, despite its unpleasant appearance.