ساختارشناسی سوره مبارکه فتح در پرتو بلاغت سامی با تاکید بر تقسیم قرآن به 555 واحد موضوعی (رکوعات)

ساختار چینش آیات در سوره‌های قرآن، از دغدغه‌های قرآن شناسان بوده است. این مسئله در نگاه کلامی با تعابیر توقیفی-اجتهادی و ازنظر تاریخی با تعابیر اصالت (صیانت) تحریف و از نگاه زیبایی شناسی به تعبیر تناسب / عدم تناسب آیات بررسی شده است. در دهه اخیر، این مسئله با رویکرد مطالعات متن‌شناسی دنبال شده است. در این میان، یکی از دست‌آوردهای مطالعات متن‌شناسی تاریخی، بلاغت سامی است که سبک کهن در تالیف متون بر پایۀ تقارن است. مطابق بلاغت سامی، متون براساس مجموعه‌ای پیچیده از تقارن‌ها در سطوح مختلف متن بنا شده‌اند. این مطالعات در آغاز با مطالعات عهدین، شروع و با مطالعات انسانشناسی فرهنگی تایید شد. در گام بعد، به این الگو به‌عنوان سبک تالیف آیات قرآن توجه شده است. هدف نوشتۀ حاضر، آزمون این الگو در سوره مبارکه فتح با روش تحلیل بلاغی است. برای تعیین بخش‌های متن این سوره از الگوی تقسیم‌بندی رکوعات قرآنی استفاده شد که بر اساس آن، محدودۀ ابتدا و انتهای رکوعات این سوره عبارت‌اند از آیات: 1-10؛ 11-17؛ 18-26؛ 27-29. یافته‌ها نشان می‌دهند ساختار بیان مطالب در سوره مبارکه فتح به این صورت است که ابتدا عناوین موضوعات سوره در رکوع اول به‌صورت مختصر بیان می‌شوند: بشارت و امتنان فتح مبین به پیامبر(ص) و مواهب اعطایی به پیامبر(ص) در سایۀ فتح مبین، آثار فتح مبین برای مومنان بیعت‌کننده با پیامبر(ص)، پیامدهای فتح مبین برای دشمنان پیامبر اکرم(ص)؛ سپس به‌ترتیب معکوس، این عناوین در سه رکوع بعدی توضیح داده می‌شوند. از نتایج این پژوهش، ایجاد زمینۀ مناسب برای فهم بهتر سوره، شناخت و تبیین بهتر ساختار متنی سوره‌های قرآن کریم و نیز نشان‌دادن ظرفیت رکوعات قرآنی در فهم بهتر و شناخت دقیقتر ساختار بیانی قرآن کریم‌اند.

The Morphology of Surah AlMubarakah alFath in the light of Semitic Rhetoric with the Focus on Quranic Division into 555 Thematic Units (Rouku’at)

The structure of  verses in Suras of the Qur’an has always been a concern for Quranic scholars. This issue has been distorted from a theological point of view with confiscatoryijtihad interpretations and historically with the meanings of originality (protection) and from an aesthetic point of view with the interpretation of the appropriateness/disproportion of verses. In the last decade, this issue has been pursued with the approach of textual studies. In the meantime, one of the achievements of historical textual studies is the Semitic rhetoric, which is an ancient style of writing texts based on symmetry. According to the Semitic rhetoric, texts are based on a complex set of symmetries at different levels of the text. This type of study began with the study of the Testaments and was confirmed by the study of cultural anthropology. In the next step, this model was considered as a style of writing Quranic verses. The present study has tested this pattern in Surah Fatah. To determine the parts of the text of this surah, the pattern of division of Qur’anic Rokuat was used, according to which the beginning and end of the Rokuat of this surah are verses: 110; 1117; 1826; 2729. Findings show that the structure of the Surah AlFath, according to the semitic rhetoric, is mirror composition.The results of this study can be considered as creating a suitable ground for better understanding of the sura, better understanding of the textual structure of the Qur’anic suras, as well as showing the capacity of Quranic Rouku’at division in better understanding and more accurate understanding of the structure of the Holy Qur’an.