بررسی «غنازدایی کیفی و کمّی» واژگان قرآن کریم در ترجمه‌های کهن؛ مطالعۀ موردی ترجمۀ سورآبادی

قرآن کریم، حامل پیام وحی برای تمام بشریت بوده و «ذکرٌ للعالمین» بودن آن، ترجمۀ این کتاب مقدس به زبان‌های مختلف دنیا را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرده است. این کتاب مقدس پس از مخالفت‌ برخی عالمان دینی، سرانجام در نیمه‌های قرن چهارم با فتوای جمعی از علمای ماوراءالنهر به فارسی ترجمه شد. یکی از نمونه‌های نخستین ترجمۀ این کتاب به زبان فارسی، تفسیر سورآبادی (سده پنجم هجری) است. با توجه به اینکه زبان فارسی در دورۀ مذکور، دوران تجدید حیات خود را سپری می‌کند و به‌تدریج از سیطرۀ زبان عربی رهایی می‌یابد، جستار حاضر درصدد است با تکیه بر نظریه «ریخت‌شکنانه» آنتوان برمن، ظرفیت‌های این زبان نوپا و راهبردهای سورآبادی را در برگردان عبارات و کلماتی که در زبان قرآن کانونی‌اند یا از تنوع لفظی برخوردارند، در دو محور «تضعیف کیفی و غنازدایی کمیِ» این نظریه بررسی کند. این جستار با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و به‌صورت نقد تطبیقی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهند دغدغه‌مندی سورآبادی در استفاده از واژگان سره فارسی، او را بر آن داشت تا واژگان کانونی مثل: التقوی، الجهاد، الایمان، العزیز، الحکیم و ... را با برابرنهاده‌هایی جایگزین کند که نمی‌توانند بار غنایی کیفی واژگان قرآنی را با خود حمل کنند. در محور تضعیف کمّی نیز ضعف زبان فارسی یا محدودبودن دایرۀ ‌واژگانی مترجم، سبب می‌شود زنجیره‌ای از دال‌های عربی با تنوع لفظی بسیار، با یک یا دو لفظ فارسی جایگزین شوند و نوعی غنازادیی کمّی و تقلیل تنوع لفظی در ترجمۀ سورآبادی صورت پذیرد.

Studying Qualitative and Quantitative Impoverishment of Quran’s Words in Archaic Translations (Case Study: Sur Abadi Translation)

Holly Quran has the revelation message for all humanity. Being “Zekro lil’Aalamiyn” makes it inevitable to translate the holly book to different languages. Eventually, this holly book was translated to Farsi against the objection of some religious scholars by a collective fatwa of the 4th century Transoxiana’s scholars. One of prototype of Quran’s Farsi translation is Sur abadi Interpretation (Fifth Hijri century). As Farsi paving the way in its regeneration era and gradually overcoming the dominance of Arabic language in this period of time, this research sought to study the capabilities of newcoming language and Sur abadi strategies in translating clauses and terms which are central in Quran language or dealing with diversity of terms in two axes: qualitative impoverishment and quantitative impoverishment according to Antoine Berman’s theory of “deforming tendency”. This is a descriptiveanalytical research carried out through a comparative critique. The results of the research showed that Sur abadi’s concern in using simple and pure Farsi words made him pick some equivalents for words such as Altaqwa, Aljihad, Aliman, Alaziz, Alhakim, and etc. that cannot convey lyrical and quality of Quran words. As for quantitative impoverishment, the weakness of Persian language or poor vocabulary of interpreters has caused a condition in which a set of Arabic synonym words with high literal diversity were translated into one or two Farsi words and it can be said that quantitative impoverishment and reduction in words diversity have occurred in Sur abadi interpretation.