گسست یا پیوست میان خدا و انسان، معناشناسی متن‌های «قرب» در قرآنی کریم

قرب از موضوعات مطرح در رابطۀ میان انسان و خداوند است. قرآن در آیات متعدد، با تکیه بر اصل قرب مستمر خداوند به انسان، تصور هر نوع فاصله را از این رابطه منتفی می‌داند. برای وجود تفاوت‌ها و گاه شباهت‌های الهیاتی در نظام فکری عرب جاهلی با متن قرآنی در مقوله «قرب»، می‌توان شاهد تحلیل‌های متنوع از این مسئله بود. در انگارۀ جاهلی، خداوند تنها خالق هستی مطرح بوده و سایر اله و اولیاء، مدبّر زندگی انسان و واسط ارتباطی او با «الله» هستند. با توجه به محدودیت کاربرد آیات مرتبط با مقولۀ همبستگی انسان و خداوند، تحلیل متنی آیات موجود، نتایج متقن‌تری را حاصل آورده و در این مسیر نقش همنشین‌های ماده قرب بسیار کارا است. با دسته‌بندی کاربردهای اسمی و فعلی واژگان همنشین و استخراج موارد محدود جانشین، این نتایج حاصل شد که سمع و بصر، علم و اجابت مولفه‌های معنایی رابطۀ قرب خداوند به انسان‌اند و هر کدام به‌طور مجزا و در همنشینی با قرب، در جمله معنادار می‌شوند. این مولفه‌ها کاربردهای بیم‌دهی و امیدآفرینی برای انسان فراهم کرده‌اند. همچنین منظور از قرب مطرح در رابطۀ انسان و خداوند، به منزلت و بهرۀ اخروی اشاره دارد؛ حتی در انگاره‌های جاهلی نیز به وجود فاصله میان مشرکان و بت‌ها و اله اشاره‌ای نشده و به بیانی دیگر، منظور ایشان از تقرب، همان کسب منزلت و بهرۀ آخرتی است. آنچه در نظام الهیاتی قرآن با انگارۀ جاهلی در تضاد است، نوع رابطۀ قرب میان «الله» و انسان است که در گفتمان قرآنی این رابطه، از حاشیه به محور زندگی انسان کشانده شده و پروردگاری متحرک و فعال، ربوبیت امور مادی و نیز امور مربوط به منزلت‌یابی انسان را برعهده داشته است؛ ضمن آنکه تلقی کاربرد برخی وسایل در افزایش بهره و منزلت، در گفتمان قرآنی اصلاح و تکمیل شده است.

Semantic Analysis of the Qur’nic Text “Qorb” to Explain the Distance or Correlation between God and Human

“Qorb” is one of the issues in the relationship between human and God. In several verses, the Qur’an, relying on the principle of God’s constant Qorb to human, excludes the notion of any distance from this relationship. Due to the differences (and sometimes) theological similarities in the preIslamic Arab intellectual system with Qur’anic texts in the category of &Qorb&, various analyses of this issue could be observed. In the view of ignorant, God is considered only as the creator of the universe, and other gods and saints are the mastermind of human life and the mediator of his relationship with God. Due to the limited use of verses related to the category of correlation between man and God, the textual analysis of the existing verses has achieved more convincing results and in this direction, the role of the synonym of the word “Qorb” could play an important part. At the same time, following the verses, in limited cases, has led to effective substitutes. By classifying nominal and verb uses, it was possible to conclude that hearing and sight as well as knowledge and obedience are the semantic components of the relationship between God and human, each of which becomes meaningful in the sentence separately and in association with “Qorb”. These components have provided applications of fear and hope for humans. The meaning of “Qorb” in the relationship between human and God also refers to the dignity and interest of the Hereafter. Even in the ignorant ideas, there is no mention of the distance between the polytheists and the idols and God; in other words, they mean closeness, the acquisition of status and the benefit of the Hereafter. What contradicts the ignorant idea, even in the ignorant ideas, is that there is no mention of the distance between the polytheists and the idols and God; in other words, they have defied this word as the acquisition of dignity and the rewards of the Hereafter. The kind of relationship between God and human in the theological system of the Qur’an is in conflict with the ignorant idea in such a way that in the Qur’anic discourse, the relationship has been pushed from the margins to the center of human life, and an active God has been in charge of the lordship of material affairs as well as matters related to giving dignity to human. At the same time, the use of some means to increase award and dignity has been corrected and completed in the Qur’anic discourse.