مصداق‌یابی واژۀ «زقوم» در قرآن با تاکید بر منابع تفسیری و گیاه‌شناسی

طبق آیات مبارکۀ قرآن، یکی از مجازات‌های در نظر گرفته شده برای دوزخیان، تناول از گیاهی با نام «زقوم» است. از ویژگی‌های این گیاه، ایجاد حرارت و عطش در بدن گنهکاران است و تشبیه ثمرۀ آن به «سر شیاطین»، ترس، وحشت و آزارندگی را تداعی می‌کند. در وجود مادی چنین گیاهی اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی «زقوم» را گیاهی معروف نزد عرب دانسته‌اند و برخی دیگر آن را مختص به جهان دیگر می‌دانند. بررسی واژه «شیطان» نشان می‌دهد اعراب جاهلی، «شیطان» را به «مار» نیز اطلاق می‌کرده‌اند و تشبیه ثمرۀ گیاه «زقوم» به «سر شیاطین» به دلیل شباهت سر ماران با ثمرۀ این گیاه است که از ویژگی‌های آن، حمل سمّی تلخ است. این سم نه‌تنها ایجاد عطش و سوختگی می‌کند، تا حد مرگ نیز انسان را پیش می‌برد. هرچند منابع تفسیری بحثی جدی در زمینۀ وجود مادی این گیاه مطرح نکرده‌اند، با توجه به منابع جغرافیایی، گیاه‌شناسی و طبی و همچنین ویژگی‌های این گیاه و واژه‌های به‌کاررفته در رابطه با آن در قرآن، گیاهی با نام «خرمای صحرایی» یا «بلح الصحراء»، بیشترین مطابقت را با «زقوم» قرآن دارد.