ردپای ترکیبات در فقه شیعی

شهید اول یکی از فقهای بزرگ قرن هشتم هجری قمری است که آثار او هنوز به عنوان کتاب درسی در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود. وی در کتاب غایه المراد در ضمن مبحث نماز قضاء به یکی از مباحث ریاضیات گسسته اشاره می‌کند. در نماز قضا به فتوای برخی فقها باید ترتیب را رعایت کرد و اگر چند نماز از مکلف فوت شده باشد او موظف است که نمازها را به همان ترتیبی که از او فوت شده قضا نماید. حال اگر ترتیب نماز‌ها را فراموش کرده باشد به فتوای برخی فقها باید آن قدر نماز بخواند که اطمینان یابد که ترتیب را رعایت کرده است. این فقیه عالی‌قدر برای حل این مسالۀ فقهی روشی را بیان می‌کند که کار مقلدان برخی از مراجع گذشته را راحت‌تر نماید. شهید ثانی که شارح یکی از آثار شهید اول(اللمعه الدمشقیه) است، با توضیحات کافی از تابعی که امروز به نام فاکتوریل موسوم است می‌گوید و جای شکی باقی نمی‌گذارد که مفهوم این تابع را به خوبی درک کرده است. ما در این مقاله علاوه بر اقوال شهید اول به تحقیق درباره اقوال موجود در این مساله و راه‌ حل‌های ارائه شده توسط برخی فقها نیز پرداخته‌ایم.

Combinatoric’s Traces in Shiite Jurisprudence

Shahīdi ʾAwwal is one of the great jurists of 14th century AD. His works are still part of the Islamic seminaries’ curriculum. One of his most famous book is Ghāyat alMurād, which includes several topics on Islamic law. One of these topics is the problem of the daily prayers which have not been done at they proper time and ought to be done again. The solution of that problem needs some knowledge of mathematics, especially combinatorics. It is necessary prayers exactly in the same sequence as the original prayers. Shahīdi ʾAwwal has solved the problem by inventing a mathematical method, the function that is called today Factorial. Other great jurist, Shahīdi Thānī, also has solved the problem, but not exactly in the same way. He wrote a commentary on Shahīdi ʾAwwal’s Lomʿa. There is no doubt that the concept of this function is well understood.