پرتوی نو بر زندگی و کارنامۀ علمی عمادالدین شیرازی و جایگاه او در سنت پزشکی در ایران

عمادالدین محمود بن قطب‌الدین مسعود بن عمادالدین محمود بن فخرالدین احمد، نامور به عمادالدین شیرازی، نامورترین عضو خاندانی شیرازی بود که دست‌کم چهار نسل پیاپی از آنان از نیمۀ دوم سدۀ 9 تا نیمۀ نخست سدۀ 11 ق، پیشۀ پزشکی داشتند. عمادالدین با نگارش مهم‌ترین تک‌نگاری فارسی در بارۀ آتشک (سیفلیس) شهرتی بسزا یافته است؛ اما به رغم این آوازه، در پژوهش‌های معاصر اشتباهات بسیاری در بارۀ او رخ داده است که بیشتر آن‌ها ریشه در آثار سیریل لوید الگود، پژوهشگر انگلیسی تاریخ پزشکی ایران دارد. الگود، به رغم اشتهار به تسلط بر فارسی و عربی، با درک نادرست متون کهن فارسی، در بارۀ مورد محتوای آثار عمادالدین و خاندان او اشتباهاتی چشم‌گیر مرتکب شده است. الگود همچنین به اشتباه عمادالدین را به انتحال بخش‌هایی از خلاصة التجارب بهاءالدوله حسینی نوربخش در رسالۀ آتشک متهم کرده است. خلط میان رسالۀ بیخ چینی عمادالدین با رساله‌ای در همین باب از فردی ناشناس به نام نور الله مشهور به علاء /علاءالدین نیز منشا اشتباهاتی دیگر در بارۀ عمادالدین بوده است. از این‌رو، افزون بر بررسی چند و چون بهره‌گیری عمادالدین از خلاصة التجارب، برای ترسیم چشم‌اندازی درست‌تر از زندگی و کارنامۀ عمادالدین تلاش شده است.

new light on imād al-dīn shīrazī’s life and scientific career and his place in the medical tradition in iran

ʿemād-al-dīn maḥmūd b. qoṭb-al-din masʿūd b. ʿemād-al-dīn maḥmūd b. fakhr al-din aḥmad, known as ʿemād-al-dīn shīrāzī, was the most eminent member of a shirazi family, that, from the second half of the 9th century to the first half of the 11th century ah, at least four consecutive generations of them had the medical profession. ʿemād-al-dīn has gained great fame by writing the most important persian monograph on ātashak (syphilis); but despite this reputation, many mistakes have been made about him in contemporary studies, most of which are rooted in the works of cyril lloyd elgood, an english researcher on the history of medicine in iran. despite his reputation for mastering persian and arabic, elgood, by misunderstanding ancient persian texts has made significant mistakes about the content of ʿemād-al-dīn’s works, and about his family. elgood has also wrongly accused ʿemād-al-dīn of plagiarizing parts of the kholāṣat al-tajārib of bahā al-dawlah ḥusaynī nūrbakhsh in treatise on ātashak. the source of other mistakes about ʿemād-al-dīn is also the confusion between ʿemād-al-dīn’s treatise on bīkh-e chīnī and a treatise on the same topic by an unknown person named nūr allāh, known as ʿalāʾ/ʿalāʾ al-dīn. therefore, in addition to examining how and how much ʿemād-al-dīn used the kholāṣat al-tajārib, an effort has been made to draw a more accurate schema of ʿemād-al-dīn life and scientific career.