بررسی تاریخی تغییرات کتاب‌های درسی تاریخ طبیعی مدارس با تاکید بر موضوع تکامل جانوران و انسان از دورۀ قاجاریه تا کنون

روند گسترش مدارس جدید در دورۀ قاجار در پیوند با مسائل سیاسی و فرهنگی و اجتماعی بوده است. هرگز نمی‌توان اعزام گروه‌های دانشجویی به اروپا، جنگ‌های مداوم ایران و روس و نهایتاً پیروزی انقلاب مشروطه را، در تکوین مدارس جدید نادیده گرفت. با آغاز به کار مدارس جدید نیاز به تولید کتاب‌های متناسب با آن نیز احساس شد و اهالی فرهنگ در هر دوره کوشیدند این امر مهم را سامان دهند. این مقاله می‌کوشد تاریخ تدوین یکی از این کتاب‌ها را بررسی  و تغییرات ایجاد شده را در آن آشکار کند. این پژوهش بیشتر به کتاب‌های «تاریخ طبیعی» نظر دارد و از آن میان نیز انگشت تاکید بر نظریۀ تکامل و چگونگی ورود و بسط آن به کتاب‌های درسی از آغاز تا کنون گذاشته است. با بررسی اسناد می‌توان نشان داد، علی‌رغم چالش جدی برخی از جریان‌ها در ایران با نظریۀ تکامل، این موضوع بیش‌وکم در کتاب‌ها آمده است، هر چند روایت‌های هر دوره خود بازتابی از شرایط سیاسی و فرهنگی حاکم بر نهادهای علمی و فرهنگی دارد.

a historical review of natural history textbooks changes in schools with an emphasis on the evolution of animals and humans from the qajar period until now

the process of expanding new schools in the qajar period was linked to political, cultural, and social issues. one can never ignore the sending of student groups to europe, the ongoing wars between iran and russia, and finally the victory of the constitutional revolution in the development of new schools. with the start of new schools, the need to produce appropriate books was also felt, and the people of culture tried to organize this important matter in every era. in this article, i have tried to check the date of compilation of one of these books and reveal the changes made. my research focuses mostly on natural history books, and among them, i want to emphasize the theory of evolution and how it entered and expanded into textbooks from the beginning until now. by examining the documents, it can be shown that despite the serious challenge of some currents in iran with the theory of evolution, this topic is mostly mentioned in the books; although the narratives of each period reflect the political and cultural conditions governing scientific and cultural institutions.