دارالفنون: نیای پلی‌تکنیکی دانشگاه ایرانی

در روایت غالب بر تاریخ‌نگاری، سیاست‌گذاری و مدیریت آموزش عالی ایران در دو دهۀ اخیر از تکامل خطی تاریخی نهاد دانشگاه از دانشگاه نسل اول/ آموزشی/ فرانسوی/ ناپلئونی به نسل دوم/ پژوهشی/ آلمانی/ هومبولتی و نهایتاً نسل سوم/ کارآفرینی/ امریکایی/ استارت‌آپی در ایران و جهان بسیار سخن به میان می‌آید. با این حال مرور ادبیات نظری موجود در زبان فارسی نشان می‌دهد که تا کنون جز کلیاتی پراکنده، مطالب چندانی در بارۀ چیستی دانشگاه نسل اول یا همان دانشگاه ناپلئونی/ فرانسوی/ آموزشی و تطابق تاریخی آن با دانشگاه فرانسوی نسل اول در ایران یعنی دارالفنون مطرح نشده، و حال آنکه سنگ‌بنای آموزش عالی در ایران و شاکلۀ اصلی‌ است که الگوهای دوم و سوم بر آن افزوده شده‌اند. با هدف پر کردن این خلا فکری-تاریخی، این مقاله در گام اول به معرفی ایدۀ دانشگاه پلی‌تکنیک به عنوان دانشگاه فرانسوی نسل اول در چارچوب دولت انقلابی ناپلئون و گفتمان تکنوکراسی دولتی و نظام سیاست پوزیتیویستی سن سیمون و کنت پرداخته و سپس تاسیس یک دانشگاه پلی‌تکنیک را در ایران با بررسی تاریخی جایگاه نهادی دارالفنون در تنظیمات عصر ناصری و حکمرانی در حال نوسازی دولت واکاوی می‌کند. در انتها برخی دلالت‌های تاسیس دارالفنونی دانشگاه ایرانی برای مطالعات آتی حوزۀ آموزش عالی و سیاست‌گذاری آن پیشنهاد می‌شود.

dār al-funūn: the polytechnique forefather of iranian university

dominant narratives in historiography, policy, and administration of iranian higher education in recent two decades are talking about the linear historical evolution of universities from the first generation/ educational/ french/ napoleonic model of higher education to second generation/research/ german/ humboldtian model and finally third generation/ entrepreneurial/ american/ startup-oriented model in the world and accordingly in contemporary iran. however, a literature review of persian resources shows that except for some sporadic abstract generalities, there aren’t any considerable content about first-generation university i.e. napoleonic/french/ educational model and its historical conformity with the first french generation of higher education institutes in iran i.e darolfonoun; although, that is the main platform of iranian university upon which second and third models have been built. trying to relieve this fault in the intellectual and strategic research literature, this paper in the first step introduces the idea of polytechnique as the first french generation of universities in the context of napoleon’s revolutionary state, technocracy as his government’s discourse, and henri de saint-simon and auguste comte’s &system of positive polity&. in the second step establishing the iranian polytechnique i.e dār al-funūn is being studied in the context of nāṣir al-dīn shāh’s reform (tanẓīmāt) era towards the modernization of governance. finally, some implications of the polytechnique-laden foundation of iranian higher education are noticed for further studies and policy research.