تحریر فارسی الصیدنه‌ و پدیدآور آن

الصیدنه‌ یگانه اثر شناخته شدۀ ابوریحان بیرونی در داروشناسی و به گمان نزدیک به درست، آخرین اثر اوست که گویا کار نگارش آن ناتمام مانده و هرگز از سواد به بیاض درنیامده است. در حدود 611ق/1214م، ابوبکر بن علی بن عثمان کاسانی تحریری فارسی از الصیدنه‌ در دهلی پدید آورد که گذشته از ارزش زبانی، به لحاظ در بر داشتن بخش‌های افتاده از یگانه دست‌نویس شناخته شدۀ روایت عربی، ارزشی دوچندان یافته است. کهن‌ترین دست‌نویس این روایت فارسی، محفوظ در کتابخانۀ مغنیسا، ساختاری دوپاره دارد که پارۀ دوم به خواص ادویۀ مفرده اختصاص یافته است، در حالی که در چهار دست‌نویس کمابیش کامل این اثر، محتوای هر مدخل از پارۀ دوم دست‌نویس مغنیسا در پایان مدخل‌های مشابه پارۀ نخست آمده‌است. پژوهشگران با معیار انگاشتن ساختار دوپاره، پدیدآور پارۀ دوم را به اعتبار عبارتی در همان دست‌نویس، فردی به نام «قاضی جلال کاسانی» و متمایز از «کاسانیِ مترجم الصیدنه‌» انگاشته‌اند. اما بررسی‌های مندرج در این جستار نشان از آن دارد که «قاضی جلال کاسانی» نامی است که کاتب دست‌نویس مغنیسا هم برای مترجم الصیدنه‌ و هم برای پدیدآور پارۀ دوم به‌کار برده و در نتیجه باور صیدنه‌پژوهان به وجود «دو کاسانی متمایز مرتبط با الصیدنه‌» نادرست است. این جستار همچنین نکاتی را در بارۀ روزگار و زندگی و نام و نسب درست محرر فارسی در بر دارد و شماری از اشتباهات رایج در این باب را تصحیح کرده است. در پایان نکاتی نیز در بارۀ شیوۀ بهره‌گیری از تحریر فارسی به عنوان «متن موازی» در تکمیل افتادگی‌های دست‌نویس یگانۀ روایت عربی یاد شده است.

persian redaction of biruni’s al-saydanah and its composer

the jalālī or malikshāhī calendar is one of the most important and accurate iranian calendars that was created by a group of great iranian scientists during the reign of malikshāh of seljuk. this calendar was established following attempts to correct the yazdgerdī calendar and was influenced by its structure. regarding the names and months of this calendar, there exist various views among the researchers of this calendar based on which some think that this calendar had its own special names for its days and months. there were names for days such as: “jashnsaz, bazmneh, sarfaraz, koshnneshin, nooshkhovar, ghamzodai, rokhforooz, malbakhsh, zarfeshan, namjooy, etc. or names for months such as maheno, nobahar, garmafazai, roozafzoon, jahantab, jahan arai, mehregan, khazan, sarmafazai, shabafzoon, atashafrooz, salafzoon. also, the last five days of the year were called &afarin, farrokh, firooz, ramesht, doroud&. the investigation of valid manuscripts shows that there were considerable differences between what was reported in the early centuries and what was later reported. one of the most valid sources is the book maʿrifat al-taqvīm known as sī faṣl (thirty-chapter) written by naṣīr al-dīn al-ṭūsī. the reports in this book have been counterfeited in terms of validity over time. counterfeiting the names of the days and months of the jalali calendar has gradually entered other cultures and books and this has caused some to think that this calendar, like the yazdgerdī calendar, has had its own special names. counterfeiting the names of days and months has entered other cultures and books over time, leading to the notion that this calendar, like the yazdgerdī calendar, has had its own special names. this study aims to investigate this naming using the documented examination of manuscripts and a historical-literary analysis of the library type. the results indicate that the names reported in the jalālī calendar for months and days are counterfeits that, over time, have been attributed to this calendar and have also entered some valid texts.