بررسی برساختگی در نام روزها و ماه‌های گاه‌شماری جلالی

گاه‌شماری جلالی یا ملکشاهی یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین گاه‌شماری‌های ایرانی است که در زمان ملکشاه سلجوقی توسط گروهی از دانشمندان بزرگ ایرانی پدید آمد. این گاه‌شماری به دنبال اصلاح گاه‌شماری یزدگردی تدوین شد و از ساختار آن نیز بی‌بهره نماند. در بارۀ نام‌گذاری نام روزها و ماه‌های این گاه‌شماری، میان گزارشگران و پژوهشگران آن، دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد که برپایۀ آن برخی گمان می‌کنند این گاه‌شماری نام‌هایی ویژۀ خود در نامیدنِ ماه‌ها و روزها داشته است. نام‌هایی برای روزها، مانند: «جشن ساز، بزم نه، سرفراز، کشن نشین، نوش خوار، غم زدای، رخ فروز، مال بخش، زرفشان، نام جوی، و...» و یا نام ماه‌های آن: «ماه نو، نوبهار، گرمافزای، روز افزون، جهان تاب، جهان آرای، مهرگان، خزان، سرمافزای، شب افزون، آتش افروز، سال افزون». همچنین پنج روز پایانی سال به این نام‌ها بوده «آفرین، فرخ، فیروز، رامشت، درود». بررسی دست‌نبشته‌های معتبر نشان می‌دهد که گزارش‌های موجود در بارۀ این گاه‌شماری در سده‌های نخستینِ تاسیس با آن‌چه در دوران پسین گزارش شده است، دگرگونی‌های قابل توجهی دارد، در این میان یکی از معتبرترین منابع، کتاب معرفت التقویم نام‌بردار به سی فصل خواجه نصیرالدین توسی است. گزارش‌هایی که در این کتاب آمده است در گذر زمان به سبب اعتبار آن مورد دستبرد و برساختگی قرار گرفته است. برساختگی‌های پیرامون نام روز‌ها و ماه‌های جلالی اندک اندک و به مرور زمان در فرهنگ‌ها و کتب دیگر راه یافته و سبب شده است که امروزه چنین پنداشته شود که این گاه‌شماری نیز مانند گاه‌شماری یزدگردی نام‌هایی ویژۀ خود داشته است. در این پژوهش، بر آن هستیم با بررسی اِسنادی دست‌نبشته‌ها، و تحلیلی تاریخی-ادبی از نوع کتابخانه‌ای، در بارۀ این نام‌گذاری‌ها بحث و بررسی کنیم. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد نام‌هایی که برای روز و ماه در گاه‌شماری جلالی گزارش شده است، نام‌هایی برساخته است که در گذر زمان به این گاه‌شماری نسبت داده شده است و در برخی متون معتبر نیز راه یافته است.

investigation of counterfeiting the names of the days and months of the jalālī calendar

the jalālī or malikshāhī calendar is one of the most important and accurate iranian calendars that was created by a group of great iranian scientists during the reign of malikshāh of seljuk. this calendar was established following attempts to correct the yazdgerdī calendar and was influenced by its structure. regarding the names and months of this calendar, there exist various views among the researchers of this calendar based on which some think that this calendar had its own special names for its days and months. there were names for days such as: “jashnsaz, bazmneh, sarfaraz, koshnneshin, nooshkhovar, ghamzodai, rokhforooz, malbakhsh, zarfeshan, namjooy, etc. or names for months such as maheno, nobahar, garmafazai, roozafzoon, jahantab, jahan arai, mehregan, khazan, sarmafazai, shabafzoon, atashafrooz, salafzoon. also, the last five days of the year were called &afarin, farrokh, firooz, ramesht, doroud&. the investigation of valid manuscripts shows that there were considerable differences between what was reported in the early centuries and what was later reported. one of the most valid sources is the book maʿrifat al-taqvīm known as sī faṣl (thirty-chapter) written by naṣīr al-dīn al-ṭūsī. the reports in this book have been counterfeited in terms of validity over time. counterfeiting the names of the days and months of the jalali calendar has gradually entered other cultures and books and this has caused some to think that this calendar, like the yazdgerdī calendar, has had its own special names. counterfeiting the names of days and months has entered other cultures and books over time, leading to the notion that this calendar, like the yazdgerdī calendar, has had its own special names. this study aims to investigate this naming using the documented examination of manuscripts and a historical-literary analysis of the library type. the results indicate that the names reported in the jalālī calendar for months and days are counterfeits that, over time, have been attributed to this calendar and have also entered some valid texts.