خاستگاه شمایل‌‌نگاری صورت فلکی برساوش در رسالۀ صور الکواکب عبدالرحمن صوفی (مطالعۀ موردی نسخۀ 144 کتابخانۀ بادلیان آکسفورد)

کتاب صور الکواکب نوشتۀ عبدالرحمن صوفی یکی از مهم‌ترین رساله‌های علم نجوم دورۀ اسلامی است که در ادوار مختلف بارها توسط دانشمندان و علاقه‌مندان نسخه‌برداری و تصویرسازی شده است. صور الکواکب نقش موثری در تاریخ علم نجوم داشته است و به شیوۀ بخش ستارگان ثابت کتاب مجسطی بطلمیوس، شامل فهرست گسترده‌ای از ستارگان به صورت جدول‌های دقیق برای 48 صورت فلکی است. کهن‌ترین نسخۀ به جامانده از این رساله با تاریخ سال 400 هجری، به شمارۀ 144 در کتابخانۀ بادلیان آکسفورد نگهداری می‌شود و هدف این مقاله، بررسی معیارهای تصویرسازی صورت فلکی برساوش در این نسخه است. در این نوشتار تشابهات و اختلاف‌های تصویر صورت فلکی برساوش در نسخۀ مذکور با تصاویر کلاسیک یونانی و غربی مطابقت داده می‌شود تا پاسخی برای این پرسش بیابد که صوفی برای تصاویر صور فلکی (مطالعۀ موردی برساوش) از چه منابعی بهره برده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که تصویرسازی علمی جایگاه ستارگان در صورت فلکی برساوش بر اساس توصیفات جایگاه ستارگان صورت فلکی پرسئوس در مجسطی بطلمیوس بوده، اما از آنجا که صوفی مختصات ستارگان را دوباره رصد کرده بود، اختلافاتی با جدول مجسطی دارد. با مطابقت دادن فرم صورت فلکی برساوش با تصاویر کره‌های یونانی و کلاسیک غربی مشخص می‌شود که در شیوۀ ترسیم نیز صوفی متفاوت عمل کرده است. از سوی دیگر آشکار شد که تصاویر صورت فلکی برساوش با توصیفات آیین‌های کهن مریخ در متون مختلف شباهت دارد. این تحقیق با روش توصیفی‌‌ تطبیقی انجام گرفته و با مطالعۀ موردی صورت فلکی برساوش در کهن‌ترین نسخۀ صور الکواکب، با جمع‌آوری اطلاعات در بارۀ پیشینه و الگوهای موثر در شکل‌گیری فرمی و محتوایی این صورت فلکی در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، به تحلیل و تطبیق اشتراکات و اختلاف‌های تصویری این صورت فلکی با نمونه‌های مشابه در متون و تصاویر شرق و غرب پرداخته است.

the origin of perseus constellation iconography in sovar al-kavakeb of abd al-rahman sufi

the sovar al-kavakeb of abd al-rahman sufi is one of the most significant arabic treatises on astronomy of the islamic era. written in the middle of the fourth century ah, this work contains an extensive list of stars in a stellar table for 48 constellations12 constellations belong to the zodiac, 21 constellations belong to the northern forms and 15 constellations belong to the southern forms., which are inspired by almagest of ptolemy. sovar al-kavakeb has had considerable influence on the history of astronomy and has been copied and illustrated by many scientists and enthusiasts in different eras. the aim of this article is to investigate the criteria for illustrating the perseus constellation in sovar-al-kavakeb. to achieve this goal, the form and the content of the perseus constellation in previous resources have been studied and analyzed based on the comparative method. this study is an attempt to find the similarities and differences in the image of the perseus constellation in accordance with the original text and to obtain the criteria of its form and content. the findings reveal that the scientific illustration of perseus was according to the descriptions of perseus constellation in almagest as the main source and in terms of form and content, it was influenced by the images and descriptions of star mars in the works earlier than sovar al-kavakeb. the methodology of this research is descriptive-comparative, and the information about the mythological background and the effective patterns on the formation of images of perseus constellation at different times and places has been gathered based on a case study. the correspondence between perseus constellation and some myths in the east and west has been accomplished by analyzing the configuration and investigating the visual resemblance as well as differences of this constellation in various resources. keywords: abd al-rahman sufi, sovar-al-kavakeb, the perseus constellation, star mars.