واکاوی تاریخ ساخت لعاب قلیایی در متون دورۀ اسلامی

ساخت لعاب یا مینا از فنونی است که به واسطۀ ارتباط آن با صِبغ یا رنگ‌نشانی می‌تواند به عنوان بخشی از کیمیای دورۀ اسلامی مطرح شود. لعاب قلیایی یکی از انواع لعاب است که در ایران پیشینه‌ای طولانی داشته و ساخت آن به وسیلۀ شخار طبق متون دورۀ اسلامی انجام می‌شده است. شخار، خاکستر گیاهان بوده و به سبب میزان بالای قلیا (سدیم و پتاسیم) به عنوان دگرگون‌ساز در ساخت لعاب یا مینا عمل می‌کرده است. در این پژوهش سعی شد تا بر اساس متون مربوط به ساخت لعاب در دورۀ اسلامی لعاب‌های قلیایی مجدداً ساخته شوند. نتایج حاصل از بازسازی دستورالعمل‌های موجود در متون دورۀ اسلامی نشان داد که آن دستورالعمل‌ها برای ساخت لعاب کاملاً عملی هستند. اما دو نوع گیاهی که در متون برای ساخت لعاب آمده‌اند گیاهان شورا و اُشنان هستند. در اینجا سعی شد تا با آنالیزهای xrd و icpms به بررسی دقیق‌تر خواص گیاهان فوق در لعاب پرداخته شود. چنین آنالیزهایی می‌توانند به یاری مطالعات تاریخ علم و فناوری آمده تا فناوری گذشته نه تنها بازسازی بلکه بازْزنده‌سازی و راستی آزمایی علمی شود. همچنین چنین آنالیزهایی می‌توانند به بازخوانی یافته‌های باستانی کمک کرده و یک رُکن جدید در مطالعات تاریخ علم برای پژوهشگران روشن سازند و آن رُکن مواد باستانی هستند که خود می‌توانند مانند یک متن به یاری پژوهشگران تاریخ علم بشتابند.

A Survey on Technology of Glaze Producing by Persian Manuscripts

Glaze is one of the artefacts which we can find its producing process in Persian manuscripts. During this study due to the Persian manuscripts, it could be possible for us to understand the adapting of modern glaze producing and its traditional method. Because it seems that there is an adapting between traditional and modern glaze production in Iran, but how we can understand this adapting? We must pay attention, that one of the documents which could be useful for studying the glaze productions are manuscripts. In addition to manuscripts, the glaze samples which have been reminded from the past, are another document for analyzing the traditional glaze production. So during this study we are going to reconstruct the process of ancient Persian glazes which mentioned in manuscripts. It seems that some of the manuscripts are a copy of another one, and surviving the transposition of the manuscripts is necessary during this study. So we will survey some manuscripts during this study. But it seems that the most of manuscripts which are dated after Safavid period are a copy of older manuscripts. For example, we can suggest some manuscripts which the process of glazes production in these manuscripts are the same. So we must analyze the manuscripts and it seems that one of them Is the original treatise which other manuscripts use its formulas.